P1240340

60

mlędzyżeberkowym) • W ton ażurowy element zaopatrzony Jest również    na.

plerśnlk z Chwarzna. Możliwe, że trójkątne otwory służyły do przywiązywania luźnych, drobnych ozdób (kółka, blaszki_v itp). Średnice    wewnętrzne

napierśników wahają się od 12 do 14 cm, zewnętrzne sięgają    dwudziestu

kilku ca.

V sunie z objętego opracowaniem obszaru zgromadziliśmy 6 napierśników pochyłych, wzdłużnie że ber kowanych, pochodzących z 8 skarbów (zest. 30). Znaleziska koncentrują się wyraźnie na Pomorzu Wschodnim. Odosobnione stanowiska zanotowano nad górną Parsętą, na Nizinie Szczecińskiej oraz w północnej Wielkopolsce (mapa V).

Na podstawie zespołów z ziem polskich datować nożna Jednolicie ten typ ozdób na V EB, o rym generalnie różnią się od analogii o śo lennych,    plasu

jących się Jeszcze w obrębie IV EB (-HaA wg B. Sprockhoffa 1932). Mamy na syśll grupę nadłabaką napierśników pochyłych, wzdłużnie    żeber kowanych.

Ukształtowały się one na bazie nordyJakich ozdób z II i III EB, znanych na terenie Nad łabie, Szlezwiku-Holsztyna, Meklemburgii, Brandenburgii, nad

11

dolną Odrą oraz w Skanii, na wyspach Bomholm 1 Gotlandia • W obrębie zakreślonego zasięgu przestrzennego, najprawdopodobniej w rejonie północno-wschodniego Hanoweru, dokonała się ewolucja, która doprowadziła do powstania pochyłego napierśnika, wzdłużnie żeberkowanego. W IV EB był on popularny nie tylko nad dolną Łabą, lecz także w Innych częściach jej dorzecza. Należy podkreślić, że w owym okresie brak tej formy zarówno w Danii. Jak i na Półwyspie Skandynawskim¹¹ •

V zakresie studiów nad genezą pomorskiej grupy napierśników na pierwszy plan wysuwa się kwestia Ich relacji z okazami nadłabaklni. Większość zajmujących się tym zagadnieniem badaczy niemieckich optowała za    za

leżnością bezpośrednią, tzn. przeniesieniem wzoru nadłsbskiego na Pomorze, kierując się przede wszystkim niewątpliwie młodsza metryką ozaób z ziem polskich¹²⁰. Tezę tę przyjął J. Kóstrzewski^{1 1}. Odnotujmy, że w jednej ze pijciń przedwojennych prac E. Sproekhoff dał wyraz wątpliwościom co do takiego ujmowania sprawy. Badacz ten konstatując z jednej strony wyraźny rozziew chronologiczny między grupami, z drugiej natomiast nader nikłą reprezentację typu na drodze domniemanego Jego przenikania na    wschód

(Meklemburgia. Pomorze Zachodnie), dopuszczał, iż napierśniki pomorskie mogły nie być prostą kontynuacją ozdób nadłabsklch, lecz Jedynie wywodzić się wraz z nimi ze wspólnego, starazobrą z owe go pierwowzoru ndrdy Jakiego, ■ w tradycji metalurgicznej plemion znad brzegów południowego bałty ku ^,22. Przedstawiona hipoteza nosi czysto spekulatywny charak-

Msata, Kosaians 1914, s. 200, 201; Kosslnna 1917, •• 79, dOf Sproekhoff 1932, s. 82; 1937. aapa 21.

Noata, Kosalnna 1914, s. 201; Sproekhoff 1932,    »•

81, 82* tabl. 34 (mapa); 1937, s. 41, aapa 20.

12; 1932.    «

1931 b

¹²⁰ Koaalaaa 1917, o. 81; Sproekhoff

^Kostrsawaki 1938. s. 141.

¹²² Sproekhoff 1937. •• 41, 42.

ter 1 wywołuje krytyczna refleksję. Wprawdzie w starszej 1 środkowej epoce brązu obecne są na Pomorzu niektóre formy metalowe w typie nordyjsklm, to Jednak nie obserwujemy pośród nich pierwowzorów napierśników pochyłych. Z tego względu trzeba uznać za poprawniejsze twierdzenie o zapożyczeniu formy nadłabskiej z IV EB, sięgającej swym rodowodem aż II i III EB, przez wschodnlopomorskie centra wytwórcze 1 reprodukowaniu tej formy w V EB. Odległość czasowa grup nadłabskiej 1 pomorskiej mogła być w rzeczywistości duto mniejsza,niż wykazuje stosowany system klasyfikacyjny, daleki od precyzji. Przeniknięcie formy na wschód tylko „transferem" przez Meklemburgię 1 Pomorze Zachodnie, tzn. tradycyjną drogą przepływu nordyjbkićh fora metali, wydaje się całkiem możliwe do przyjęcia.

E. Sproekhoff nie zaprzeczał, że rozwój grupy pomorskiej napierśników poohyłych odbywał się eamodzielnie. Zwrócił uwagę na motyw    tj rali,

znajdujący się na okazie z Rytla, a również, co Istotne, na sgz' larzu typu środkowopomorsklego z Zielonego Gaju, raj. Primorsk (dawn.    Klein

Drebnau, Kr. Fischhausen - RFSRR). Motyw ten występuje na Pornorzt i na Sambil w czasie (V EB), gdy w kulturze nordyjskiej analogiczna ornamentyka obumarła (jeszcze w IV EB). Niewykluczone, że mamy w tym przypadku do czynienia z oddziaływaniem centrów połudnlowo-środkowoeuropejsklch, gdzie spirala była zdobiną bardzo powszechną. Potrójny motyw krokwi ceraty w tym samym okazie rytelskim nawiązuje bez wątpienia do lokalnego stylu pomorskiego, w Jakim utrzymana Jest dekoracja napierśników z płyt slerpowatych, a pośrednio również odbija morfologię napierśników typów    środkowopc-'or

skiego i nad odrzańskiego (funkcjonalne trójdzielne łączniki poszczególnych kręgów). Warto zaznaczyć, że motyw krokwiowaty utrzymał się w ornamentyce miejscowych napierśników z wczesnej epoki żelaza, co poświadcza ikonografia naozynlowa kultury wachodniopomorskiej (popielnica z Zęblewa, woj. gdańskie)¹² •

Reasumując należy stwierdzić, że napierśniki poohyłe wzdłużnie żeber kowane, znane z ziem polskich, nie stanowią w żadnym razie „Importu" nordyJskiego. Ich pierwowzór został prawdopodobnie opracowany w centrach wytwórczych nad Łabą, skąd - z pewnym opóźnieniem - dotarł na Pomorze Wschodnie. Tu nastąpiła Jego dłuższa reprodukcja, wzbogacona pewnymi elementami 1 rozpowszechnianie w kierunku Wielkopolski 1 Sambil.

X ^x *

Wszystkie omówione typy napierśników cechowała, Jak podkreślaliśmy, o-kazałośó tak rozmiarów, jak kształtu i dekoracji. Bez wątpienia w swoim czasie należały one do najwspanialszych ozdób o charakterze reprezentacyjnym. W parze z dbałością o ich wygląd szła troska wytwórcy o podniesienie walorów czysto użytkowych, a szczególnie trwałości. Przy zakładaniu napierśników na szyję konieczne było rozchylenie (niekiedy znaczne) końcówek

¹²³ Sproekhoff 195$, t. I, s. & ryc. 37| La B • u a • 19$3. 146, tabl. 27l1203| Skarbek 1971* s. 155«