SNV36255

^ sielankach i wierszach ton przekory, elementy komizmu sytuacyjnego j słownego.    '    ...    ^fl ^

Sławę sielanek Karpińskiego przytłumiła jednak liryka religijna. Pośród dwudziestu kilku Pieśni nabożnych znajdujemy trzy, które stały się bez wątpienia najpopularniejszymi utworami poetyckimi, jakie napisano w czasach stanisławowskich: kolędę O narodzeniu Pańskim (inc. „Bóg się rodzi, moc truchleje”). Pieśń poranną (inc. „Kiedy ranne wstają zorze”) i Pieśń wieczorną (inc. „Wszystkie nasze dzienne sprawy”). W Pieśniach nabożnych, przeznaczonych dla ludu, zrealizował Karpiński prostą formułę modlitewną, pozbawioną ekstazy i paradoksów teologii mistycznej (Borowy). Doskonałym powiązaniem jasnych układów kontrastu i antytezy, podnoszących powagę i niezwykłość Bożego narodzenia, z franciszkańską ideą Boga dla maluczkich, dobrotliwego opiekuna ubogich stała się kolęda „Bóg się rodzi” (Sobol). Religijność Karpińskiego zawdzięczana w dużej mierze tradycji domowej, daleka od wszelkiej bigoterii i gorliwości, bliska ideom religii naturalnej, a zarazem odporna na libertyńskie korozje, stanowiła zasadniczą — jak twierdzi w pamiętnikach — wartość jego życia i gwarancję systemu przekonań etycznych. Podstawową tradycją krystalizującą poetykę Pieśni nabożnych jest polska pieśń religijna minionych epok, przede wszystkim osiągnięcia Kochanowskiego i Jana Żabczyca.

Twórczość Karpińskiego najpełniej reprezentuje zasadnicze tendencje polskiego sentymentalizmu. Podstawy swe znajduje w przekonaniu o dominującej roli „czułości”, która jest warunkiem koniecznym uprawiania poezji. Czułość stanowi także podstawową kategorię teoretyczną rozprawy O wymowie w prozie albo wierszu. Określa ona zasady więzi tworzonej przez tekst literacki między autorem i czytelnikiem. Zadaniem autora jest świat czule przeżywać i przekazać swe doświadczenia wewnętrzne czytelnikowi tak, by udzieliło mu się owo wzruszenie. W hierarchii zadań finalnych poezji wzruszenie jest na miejscu pierwszym, towarzyszy mu pouczenie mające zawsze charakter moralny. Taki proces literackiej komunikacji zakłada bliski kontakt autora z czytelnikiem. Pierwszy „odkrywa” się, manifestuje swą osobowość, swe doświadczenia, poglądy i uczucia w tekście, drugi, atakowany bezpośredniością i intymnością liryki staje się powiernikiem, wspólnikiem przeżyć, przyjacielem. Liryka Karpińskiego realizuje się w prostych formach składniowych, naturalnym języku powiadomień. Świat przedstawiony zamyka się w urealnionej polską rzeczywistością Arkadii, budowanej w opozycji do wywłaszczającej człowieka z jego natury — kultury miasta. Poezja okolicznoś-dowo-polityczna (wokół konfederacji barskiej, pierwszego rozbioru, konstytucji majowej, upadku państwa) sięga po wzorce ludowej pieśni historycznej (Pieśń dziada sokolskiego) i toruje drogę romantycznej dumie (Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta).

Biografia Karpińskiego — pozbawiona zdarzeń literackich — byłaby standardową biografią tuzinkowego sztachetki na jednej wiosce, który ocierając się o wydarzenia historyczne (konfederacja barska, Sejm Wielki), o dwór