P4290169

TULATY BADAWCZE I METODOLOGIA

■j7~198i ogłoszenie suwerenności przez okrainy Imperium²⁸. Warta ■głębionej refleksji byłaby stawiana przez niektórych autorów hipote Et, iż Polacy w ten sposób, przez swój opór, zainicjowali procesy, które w efekcie doprowadziły do destrukcji Imperium Rosyjskiego.

Katalog problemów związanych z polityką wewnętrzną Imperium I Rosyjskiego wobec podporządkowanych mu narodów jest bardzo bogaty, Eóbejmuje m.in. demagogiczne eksperymenty społeczne: polityki dmde et |mnpera czy próby pozyskania różnych grup społecznych, zarówno elit, jak I i np. chłopów po powstaniu styczniowym. Pojawia się tu konieczność porów-I nania metod inżynierii społecznej stosowanej w różnych prowincjach, np.

E na Litwie i Kongresówce, chociażby w postaci planów wytworzenia nowej elity poprzez wychowanie pod rosyjską opieką indyferentnych narodowo I chłopów. Wiąże się z tym konieczność dalszego badania dziejów systemu t edukacji jako narzędzia walki o świadomość narodową i związanych z tym eksperymentów, jak np. prób zmiany alfabetu łacińskiego na rosyjski z jednoczesnym zachowaniem języka polskiego, co było zgłaszane już za Mikołaja I, a realizowane w postaci publikowanych po powstaniu styczniowym właśnie alfabetem rosyjskim w języku polskim elementarzy i książek dla dzieci chłopskich. Choć w ostatnim czasie zaczęto zwracać uwagę na ten problem, o czym świadczy m.in. ostatnia praca prof. Marii Strycharskiej-Brzeziny²⁹, porównać to należy do podobnych działań Imperium w innych prowincjach, np. nad Wołgą, ale szczególnie na Litwie, gdzie od 1864 r. istniał zakaz druków w alfabecie łacińskim, a język litewski w publikacjach dopuszczany był tylko wtedy, gdy był zapisany alfabetem rosyjskim.

Wielkim obszarem problemowym wymagającym kontynuacji badań pozostają wciąż represje, zesłania, martyrologia Polaków w wieku XIX, pomimo wielu ważnych opracowań z ostatnich lat oraz badań³⁰ zwieńczonych szczególnie słownikiem polskich zesłańców z okresu międzypowstaniowego autorstwa prof. Wiktorii Śliwowskiej³¹. Szczególnie cenne było tu wykorzystanie

28    R. Szporluk, Upadek imperium carskiego i ZSRR: kwestia rosyjska a ekspansja imperialna, [w:] idem, Imperium, komunizm i narody. Wybór esejów, Kraków 2003, s. 228-231.

29    M. Strycharska-Brzezina, Polskojęzyczne podręczniki dla klasy I szkoły elementarnej w Królestwie Polskim drukowane grażdanką. Wydania ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. Rozprawa filologiczno-historyczna i edycja: M. Strycharska-Brzezina, Kraków 2006; eadem, Propozycja zastosowania grażdanki do języka polskiego z drugiej połowy XIX wieku, [w:] Słowianie Wschodni. Między językiem a kulturą, red. A. Bolek, A. Fałowski, B. Zinkiewcz-Tomanek, Kraków 1997, s. 161-168; eadem, Nieznane polskie podręczniki do szkół podstawowych pisane grażdanką, [w:] „Socjolingwistyka", 1.14, Kraków, s. 85-98.

30    Zob.: Zestawienie bibliografii publikacji poświęconych polskim zesłańcom: A. Brus, E. Kaczyńska, W. Śliwowska, Zesłanie i katorga na Syberii w dziejach Polaków 1815-1914, Warszawa 1992, s, 167-198. Por.: omówienie najnowszej polskiej literatury dotyczącej ze-słań: W. Śliwowska, Przedmowa [w:] W. Śliwowska, Zesłańcy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej połowie XIX wieku. Słownik biograficzny, Warszawa 1998.