P1520539

warunkujących metabolizm komórki, np. syntezę białek, cukrów, tłuszczów. Niektóre receptory, zarówno błonowe jak i wewnątrzkomórkowe, mają dużą swoistość i łączą się z jednym tylko hormonem. Mniej swoiste mogą łączyć się z cząsteczkami o zbliżonej, ale nieidentycznej budowie, np. z analogami hormonów. W cząsteczce hormonu lub mediatora wyróżnia się miejsce, wytworzone przez odpowiednie aminokwasy, odpowiedzialne za wiązanie z receptorem oraz miejsce przenoszące informację. Można więc przygotować analogi hormonów lub mediatorów, które zarówno będą wiązały się z receptorami, jak i przenosiły informacje. Związki te są nazywane agoni-stami. Inne analogi mogą wiązać się z receptorami, lecz nie przenosić informacji. Blokują one receptory i są nazywane antagonistami. Reakcja receptorów z analogiem hormonu lub lekiem o budowie zbliżonej do hormonu może być nawet silniejsza niż z właściwym hormonem. Lek lub analog hormonu może mieć zdolność do konkurencyjnego wypierania cząsteczek właści-wego hormonu, pretendujących do miejsc receptorowych. Warto sobie uświa- " domić, że znane dziś bardzo liczne środki farmakologiczne (leki) oddziałują na podstawowe funkcje organizmu (krążenie, oddychanie, trawienie itp.) za pośrednictwem receptorów obecnych w synapsach (str. 20—21), uczestniczących w regulacji tych procesów. Jeśli brak jest w organizmie receptorów, które są w stanie wejść w kompleks z lekiem — reakcja na lek w ogóle nie następuje.

Receptory nerwowe — to tradycyjna nazwa określająca wyspecjalizowane struktury, najczęściej przekształcone zakończenia dendrytów lub odrębne komórki receptorowe nabłonka, do których sięga wypustka komórki nerwowej — dendryt. Wspólną cechą receptorów nerwowych jest reagowanie na bodźce (mechaniczne, świetlne, akustyczne, chemiczne) pobudzeniem receptora jonotropowego w błonie komórkowej neuronu, co powoduje kolejno: otwarcie kanałów jonowych — wytworzenie depolaryzacji — wzbudzenie impulsu nerwowego (patrz str. 18). Receptory są wyspecjalizowane i w zasadzie reagują na jeden rodzaj energii, np. na bodziec mechaniczny, akustyczny, chemiczny, cieplny lub świetlny. Na przykład receptory siatkówki są wrażliwe na docierające do nich kwanty energii świetlnej, a nie reagują na bodźce akustyczne. Niektóre komórki receptorowe zwiększają skuteczność swojego działania, tworząc na powierzchni błony komórkowej ^ obfite urzęsienie. Najdelikatniejsze nawet dotknięcie rzęsek specjalnych¹-^ komórek nabłonkowych oskrzeli płuc obcym ciałem powoduje wzbudzenie aktywności bioelektrycznej i pobudzenie błony komórkowej docierającej tu gałązki dendrytu. W receptorach zachodzi odbiór informacji oraz przetwarzanie jej w zakodowane sygnały, to jest impulsy nerwowe. Receptory nerwowe przetwarzają różnego rodzaju energię, która jest nośnikiem informacji, w energię bioelektryczną. Możliwość ta wynika z podstawowej cechy wszystkich komórek żywych — to jest zdolności do wytwarzania i utrzymywania napięcia elektrycznego, czyli różnicy potencjału bioelektrycznego między powierzchnią a wnętrzem komórki. Oznacza to, że w spoczynku, w każdej żywej komórce, a szczególnie komórce pobudliwej, B

15