P6050017

Wprowadzając do powieści tę rozmowę, Orzeszkowa chciała podkreślić, że trudno się dziwić nieświadomości zwykłych ludzi, skoro wykształceni, kształtujący opinię społeczną i przyszłe losy kraju tkwią głęboko w swoich wyobrażeniach z czasów prababek. W innym miejscu książki mówi natomiast wyraźnie, że nie chodzi jej o ambicje dorównania mężczyznom — mając świadomość, że tak ambitne (sic?) plany byłyby nie do przyjęcia — ale o godne życie dla kobiet. Wie, że kwestia kobieca większości społeczeństwa kojarzy się z intelektualistkami wdzierającymi się na męski obszar, stąd i jej Marta:

Nie była świetną damą, na aksamitnej sofie salonu snującą dowcipną gawędkę

0    równouprawnieniu kobiet, ani teoretykiem w czterech ścianach gabinetu, ważącym

1    mierzącym mózg męski i kobiecy w celu wynalezienia między nimi podobieństw p różnic. Pytania, cisnące się na jej usta, były pytaniami, które targały serce matki, rozpalały serce kobiety ubogiej...¹

Powieść kończy się śmiercią głównej bohaterki, zaś losy jej dziecka pozostawia pisarka domysłom czytelników, podobnie jak ocenę przedstawionej historii i płynące z niej wnioski.

Elżbieta Zarych