P6170039 (Custom)

50 PROCESY GRUPOWE

konieczny stanie się pośpiech ze względu na zewnętrznie narzucone terminy. Prawdopodobnie te czynniki wywołają napięcia, które, zdaniem Balesa, mogą zahamować postęp grupy na drodze do celu. W związku z tym uruchomione zostaną procesy przeciwdziałające napięciom. Bales (1953) do ich opisu stosuje metaforę katharsis - mówi, że napięcie w grupie powinno zostać osłabione za pomocą aktywności „ekspresyjnych”. Te procesy są ukierunkowane na relacje interpersonalne i przejawiają się w zachowaniach będących bezpośrednim wyrazem emocji danej osoby lub dotyczących uczuć innych osób. Mogą przybierać formę wybuchów śmiechu lub gniewu, albo też wyrazów sympatii czy odrzucenia dla innej osoby z grupy. Jednakże te zachowania społeczno-emocjonalne zasadniczo pełnią funkcję służebną wobec aktywności związanych z zadaniem i dlatego jest bardziej prawdopodobne, że przybiorą formę pozytywną (czy wzmacniającą) niż negatywną albo hamującą.

Drugim kluczowym aspektem teorii Balesa - wynikającym bezpośrednio z przyjętej przez autora perspektywy funkcjonalistycznej - jest założenie, że grupa ma naturalną skłonność do równowagi (Bales, 1953). Każda akcja prawdopodobnie wywoła reakcję. Pytania będą pociągać za sobą odpowiedzi lub przynajmniej ich próby. Działania „instrumentalne” powinny być równoważone przez działania „ekspresyjne” i tak dalej. Ta homeostatyczna zasada wiąże się ściśle z koncepcją Balesa na temat tego, jak grupy podchodzą do swoich zadań. Tutaj zaproponował on trzy czynniki: orientację, ocenę i kontrolę. Grupa musi się najpierw zorientować w stojącym przed nią problemie i zapoznać ze wszystkimi istotnymi informacjami. Zazwyczaj wiąże się to z nasiloną komunikacją i wymianą opinii. Następnie grupa powinna ocenić różne poglądy, co przybliży ją do podjęcia decyzji. Gdy zbliża się czas decyzji, członkowie grupy zaczynają wzajemnie sprawować nad sobą kontrolę, po to aby właściwie sformułować i wprowadzić w życie tę decyzję. Zazwyczaj na tym etapie zachodzi potrzeba zwiększenia aktywności społeczno--emocjonalnej, żeby zredukować napięcia powstałe na poprzednich etapach.

Na podstawie tych założeń Bales (1950) opracował schemat kodowania służący do obserwacji i analizy interakcji grupowych. W schemacie, zwanym analizą procesu interakcji (interaction process analysis - IPA), interakcja w grupie jest rozbijana na serie mikroskopijnych „aktów”. Nie jest jednoznaczne, co tworzy akt w systemie kodowania. Na przykład za akt w IPA można uznać zdanie w wypowiedzi werbalnej, pewne wokalizacje niejęzykowe i takie zachowania niewerbalne, jak ekspresje mimiczne, gesty i postawy ciała. Zasadniczo akt jest to najmniejsza znacząca i rozróżnialna „porcja” zachowania, którą może wykryć obserwator, a dzięki treningowi można osiągnąć zgodność między sędziami co do precyzyjnych rozróżnień. Każdy akt jest zaliczany przez obserwatora(-ów) do jednej z dwunastu wykluczających się kategorii przedstawionych na rycinie 2.2; ponadto rejestruje się uwagi o sprawcy aktu i o jego zamierzonym adresacie.

Na koniec procesu obserwacji można zestawić obserwacje dla każdej kategorii i sporządzić profil interakcji grupy jako całości (procentowe ujęcie czasu

Dziedzina

społeczno-

-emocjonalna:

Pozytywne

Dziedzina

zadaniowa:

Neutralne

Dziedzina

społeczno-

-emocjonalna:

Negatywne

1. Okazuje solidarność, podnosi czyjś status, udziela pomocy, nagradza

2. Okazuje spadek napięcia, żartuje, śmieje się. okazuje zadowolenie

3. Zgadza się, okazuje bierną akceptację, rozumie, współdziała, ulega

4. Podaje sugestie, wskazuje kierunek, zakładając autonomię drugiej osoby

5. Wydaje opinie, ocenia, anakzuje, wyraża uczucia i życzenia

6. Wskazuje kierunek, udziela informacji, powtarza, wyjaśnia, potwierdza

7. Pyta o kierunek i informacje, prosi o powtórzenie, potwierdzenie

8. Prosi o opinię, ocenę, anafizę. ekspresję emocji

9. Prosi o sugestie, ukierunkowanie, podanie możiwych sposobów działania

10. Nie zgadza się, okazuje pasywne odrzucenie, formalizm, wycofuje pomoc

11. Okazuję napięcie, prosi o pomoc, wycofuje się z poła

12. Okazuje wrogość, obniża czyjś status, broni swojego Ja lub je eksponuje

Rycina 2.2. Kategorie kodowania w analizie procesu interakcji i ich główne relacje: (a) problemy komunikacji; (b) problemy oceny; (c) problemy kontroli; (d) problemy decyzji; (e) problemy redukcji napięcia; (f) problemy reintegracji; (A) reakcje pozytywne; (B) próby odpowiedzi; (C) pytania; (D) reakcje negatywne

Źródło: Bales, R. F. (1950). Interactiónprocess analysis. Copyright© 1950by the Unh/ersity of Chicago Press.

poświęconego różnym kategoriom zachowania), jednostek w grupie lub (co jest obrazem najbardziej pełnym) proporcji czasu, który spędza każda osoba na interakcji z innymi i w jaki sposób to czyni. Profile te mają wiele zastosowań. Mogą służyć jako dane przy testowaniu konkretnych hipotez na temat wpływu określonych zmiennych niezależnych na proces grupowy albo mogą być używane w kontekście klinicznym czy edukacyjnym do analizy powtarzających się wzorców interakcji - na przykład w rodzinie lub w grupie seminaryjnej. Przykłady badań z zastosowaniem IPA omawia Hare (1976).

Jaka jest rzetelność i trafność IPA? Stwierdzono, że po trzech - czterech miesiącach intensywnego treningu obserwatorzy są w stanie osiągnąć zarówno