PICT0038 (16)

ogłaszają, iż „w ogóle żal i ból powszechny przepełnił mieszkańców Germanii i Noiykum, że jedność kościoła została naruszona, że jedno biskupstwo... na pięć zostało podzielone*’ i wobec tego gremialnie wzywają papieża, aby to co sprawił podstęp Słowian, prawo usunęło, co zostało złamane, było naprawione, co osłabione umocnione, co porzucone przywrócone^m.

W świetle tej skargi, w której tendencje i jednostronności tu nie wnikamy, trzy fakty rysują się całkowicie jasno: 1) akcja legatów papieskich rozgrywała się na terenie Moraw, i 2) legaci ci dokonali odrodzenia diecezjalnego kościoła morawskiego w granicach istniejącej od prastarych czasów diecezji passawskiej, obejmującej tylko Morawy; 3) poza zasięgiem tej diecezji znajdowała się nitrzańska diecezja biskupa Wichinga, założona w roku 880. Pośrednio z listu arcybiskupa wynika jeszcze i to, że: 4) skoro protestu nie założył obecny na synodzie biskup ratyzboński Tuto, którego diecezji podlegały Czechy, widocznie akcja legatów nie objęła tego kraju.

Zbierając wszystkie te fakty razem, wolno powiedzieć, iż legaci dokonali odrodzenia zlikwidowanego w roku 885/6 arcybiskup-stwa św. Metodego i że ordynowani przez legatów papieskich: arcybiskup morawski i trzej jego sufragani mieli swoje siedziby na terenie ,,passawskich” Moraw¹¹¹. W świetle tych ustaleń należy odrzucić wszystkie przypuszczenia, jakoby w wyniku działalności legatów

^1,1 Tarażo, nr 30, s. 33: „Communis gemitus et generalia dolor anguatat, quos Germania et to ta tenot Norie®, quod unitaa ęcclesię dividitur aciaaura. Esb mim, ut promisimus, unus cpiscopatus in quinquo diviaus. Ideo si quid fnuu maligni Sol®vorum callidłtato adduzerat, iuatitia avortat, vosque es albo virtute induti et apoatolica poteatAto armati, iuxta prophetom, quod fractum est, alligato; quod infirmam, eonaolidate; quod abiectum reducita, ut deinoepe populus et fidei integzitate gratuletur et eancta ęcclesia tranquilla devotione lętotur”.

^łlt Jak widzieliśmy, H. Łowmiańaki na poda ta wie praskiego przywileju z r. 1086 i skargi arcybiskupa Teotmom wnosił, iż prócz archidiecezji arcybiskupiej na samych Morawach legaci utworzyli trzy sufraganie jogo w Nitrze, Krakowie i Pradze (op. cit., t. IV s. 400). Tymczasem owych 4 diecezji musimy mmnirmA _w zasięgu samej dieoezji passawskiej, to jest na Morawach. Siedzibą arcybiskupa mógł być Welehrad: zob. G. Labuda, Kraków biskupi przed rokiem 1000. Przyczynek do dyskusji nad dziejami misji metodiańskiej w Polsat. Studia Historyczne 27 (1984), z. 3, s. 385 przyp. 30.

papieskich z roku 899/900 powstały biskupstwa w Nitrze, Krakowie i Pradze (!)^lł*. Odrzucić też należy wysunięty ostatnio przygodnie domysł, jakoby rzekomo wydana z tej okazji „bulla erekcyjna” arcy-biskupstwa morawskiego miała być identyczna z tzw. „privilegium Monwiensis ecclesie”, którym posłużono się przy redagowaniu przywileju cesarza Henryka IV z r. 1086ⁿ⁴.

Trzeba raz na zawsze rozstać się z dość pochopnie postawioną hipotezą, jakoby przywilej cesarza Henryka IV dla biskupstwa praskiego miał odzwieroiedlać granice dawnego arcybiskupstwa Metodego z roku 873 i 900. Zgodzić się natomiast należy z poglądem tych badaczy, którzy sprowadzili granice biskupstwa praskiego nakreślone w tym przywileju do sytuacji geografiozno-politycz-ncj państwa ozeskiego z roku 973. O państwie tym wiemy dziś, że z pewnością obejmowało Kraków wraz z Sandomierzem i prawdo-

^m Co się tyczy Nitry i Krokowa, to poruszamy się w typowym „nomans-landzie", który wszystko zniesie, ale zdumiowa pomysł, jakoby owym trzecim biskupstwom „morawskim" miała być Praga, skoro dobrze wiadomo, żo Czechy leżały w zasięgu innej dioeezji arcybiskupstwa salzburskiego, to jest Ratyzbony. Ton stan rzeczy musiał obowiązywać oo najmniej od r. 845, tj. daty chrztu 15 książąt czeskich w Ratyzbonio; zob. A. Naeglo, Kirohengeaohiokle Bóhmena, 1.1, Prag 1915, s. 48 i n., w szczególności 8. 51 • 52.

¹¹⁴ Byłby to fonomen rzadko spotykany, gdyby akurat orcybiskupstwo morawskie otrzymało osobny przywilej fundacyjny wystawiony przez Stolicę Apostolską. Z treści „skargi" wynika, iż legaci papiescy działali na podstawio ogólnej instrukcji papiośkioj, zbliżonej do toj, w jaką wyposażył papież Jan VIII swego legata, Pawła biskupa Ankony, wysyłając go w roku 873 dla uregulowania zatargów między biskupami arcybiskupstwa salzburskiego a Metodym (zob. CDP.B, 1.1 nr 18, s. 12 - 14); Metody został wówczas przoniosiony z arcybiskup-stwa „pannońskiego" na morawskie. Jedno jo3t pewno, iż pod nazwą „privilo-giuin" może się kryć wyłącznie dokument, a nio jakaś kronika lub traktat pisemny w rodzaju „Conversio Bagoariorum et Carantanorum"; najbardziej prawdopodobne wydaje się, iż mogła to być bulla jednogo z papieży z lat 889 -- 885, wydana w sprawach kościoła morawskiego, np. Hadriana II z r. 869 (CDRB, nr 12, s. 7) lub Jana VIII z 880 r. (tamże, nr 24, s. 19 • 20) albo wreazcio Stefana V z r. 885 (tamże, nr 26, s. 23 - 24); zob. O. Labuda, Kraków biskupi, s. 383 przyp. 28; A. Naegle, Kirohengcachiohtc Bóhmena, 1.1, a. 150-157 myśli tu o przywileju dla odrodzonego biskupstwa morawskiego z r. 1063, o którego istnieniu nio pewnego nie wiemy.

145

U G. Labuda, Studia... Ł ł