PICT5943

piszącego na kartce papieru, dłutem rzeźbiarza na kamieniu, pędzlem artysty na płótnie, ręka garncarza na glinie itp. Tak szerokie rozumienie dokumentu wywodzi się z pism L. Gottschalka (1945).

Dokumenty, które mogą być podstawą analizy naukowej, są różnego rodzaju. Dzieli się je ze względu na określone kryteria podziału. Na użytek badań pedagogicznych najbardziej korzystna wydaje się klasyfikacja dokumentów ze względu na formę, jaką one przybierają łub ich pochodzenie.

Dokumenty pisane, cyfrowe i obrazowe

Z uwagi na formę dokumentów, czyli sposób wyrażania zawartych w nich treści, dzieli się je na dokumenty pisane (werbalne), cyfrowe (statystyczne) i obrazowe lub obrazowo-dźwiękowe.

Dokumenty pisane obejmują m.in.:

ł. Protokoły i sprawozdania z posiedzeń rad pedagogicznych, komitetów rodzicielskich i opiekuńczych; protokoły powizytacyjne dyrektorów szkół i placówek opiekuńczo-wychowawczych; protokoły i sprawozdania z posiedzeń samorządów uczniowskich, organizacji dziecięcych i młodzieżowych, kół zainteresowań itp.

2. Opinie i świadectwa (orzeczenia) wychowawców klasowych, nauczycieli poszczególnych przedmiotów nauczania dotyczące uczniów, zespołów uczniowskich i całej klasy jako grupy społecznej; orzeczenia lekarzy, psychologów, pedagogów, władz szkolnych i pozaszkolnych, np. poradni psychologiczno-pedagogicznych czy sądów dla nieletnich.

3.    Szkolne i domowe prace pisemne uczniów (wychowanków), ich artykuły zamieszczone w gazetkach ściennych, wypracowania i wszelkie inne pisemne wytwory dzieci i młodzieży.

4.    Uwagi wpisane do dziennika klasowego przez nauczycieli poszczególnych przedmiotów nauczania i wychowawcę klasowego oraz osób wizytujących zajęcia w klasie.

5.    Artykuły prasowe o szkole, o uczących się w niej uczniach, o organizowanych tam imprezach szkolnych i w ogóle o wszystkim, co dotyczy bezpośrednio lub pośrednio podjętego tematu badań (W.P. Zaczyński, 1995, s. 159 i n.).

Do dokumentów pisanych zalicza się również różnego rodzaju archiwalia (zbiory archiwalne) i samorodną twórczość literacką dzieci i młodzieży, w tym zwłaszcza bardziej czy mniej udane próby pisania wierszy i opowiadań, a także pamiętniki (dzienniki), wspomnienia, autobiografie, listy.

Ważnym rodzajem dokumentów pisanych, wykorzystywanych świadomie i celowo na użytek badań pedagogicznych są bez wątpienia także teksty naukowe z takich dziedzin, jak pedagogika, psychologia, socjologia, filozofia człowic-

' r \ &^unclV ^a- Zapoznanie się z niektórymi /. nich — łącznic z próbą ich an.i «/> poprzedza na ogół wszelkie metodologicznie poprawne badania pedagogiczne. Wiele zaś poszukiwań naukowo-badawczych w pedagogice ogranicza się wyłącznic do analizy tekstów naukowych. Poszukiwania takie mogą okazać się nic mniej ważne niż badania stricte empiryczne. Wymagają jednak skrupulatnego wręcz przestrzegania metodologicznych zasad przeprowadzanej analizy tekstów naukowych (por. W. Marciszcwski, 1981).

Nic mniej ważnym od poprzedniego - rodzajem dokumentów są dokumenty cyfrowe. Odgrywają one niebagatelną rolę w badaniach pedagogicznych. Odnoszą się do materiałów i opracowań statystycznych związanych tematycznie z interesującą badacza problematyką, czyli różnych zestawień danych liczbowych i statystycznych. Na dokumenty te składają się*.

1.    Centralne opracowania, zawarte w oficjalnych wydawnictwach statystycznych, jak roczniki statystyczne i opracowania Głównego Urzędu Statystycznego, dotyczące takich spraw oświaty i wychowania, jak problemy kształcenia, liczba absolwentów poszczególnych typów szkół, stan szkolnictwa w określonych województwach, gminach, miastach, wsiach itp.

2.    Statystyki lokalne na temat oświaty i wychowania, sporządzane dla potrzeb władz terenowych, różnego rodzaju instytucji, stowarzyszeń, partii politycznych, organizacji dziecięcych i młodzieżowych.

3.    Opracowania statystyczne i liczbowe, którymi dysponują szkoły i inne instytucje resortu oświaty i wychowania, a także resortu kultury', zdrowia, sprawiedliwości. Często obejmują one zestawienia dotyczące płci, wieku, pochodzenia społecznego, ocen szkolnych okresowych i rocznych, zachowania czy zdrowia dzieci i młodzieży, jak i materialnego wyposażenia wspomnianych instytucji.

Trzecim rodzajem dokumentów, wyróżnionych ze względu na sposób wyrażania zawartych w nich treści, są dokumenty obrazowe lub obrazowo-dż.wię-kowe. Należą do nich wszystkie te dokumenty, które nic mieszczą się w dokumentach pisemnych i cyfrowych. Składają się na nic przede wszystkim takie wytwory pracy uczniów (wychowanków), jak rysunki (obrazy) i różnego rodzaju prace ręczne i konstrukcyjne. Dokumenty te obejmują swym zasięgiem także fotografie, nagrania magnetofonowe i wideo magnetowidowe, filmy, przeźrocza.

Dokumenty obrazowe lub obrazowo-dźwiękowe nic doczekały się—jak dotąd — większego zastosowania w badaniach pedagogicznych. Pewien wyjątek stanowi analiza rysunków dziecięcych. Sporadyczne raczej wykorzystanie pozostałych tego rodzaju dokumentów nie oznacza bynajmniej, że są one mniej wartościowe, jako źródło informacji o dzieciach i młodzieży oraz o przebiegu i wynikach pracy dydaktyczno-wychowawczej, niż dokumenty pisemne i cyfrowe. Powodem niedoceniania ich są — zdaje się — zarówno doraźne przeszkody na-

215