pic 11 06 011811

161

161

Takie wypowiedzi, funkcjonujące jako stwierdzenie na zachowania odbiorcy lub jego ocenę nadawcy, iii pragmatycznych warunków wypowiedzi narracyjnej.    —

j do narracji relacjonujących zdarzenia jawnie niewierygodne lub dziania, które uznalibyśmy za niewykonalne. Rzadko też będziemy opo-iadać o swych działaniach zdecydowanie nagannych z moralnego puns-widzenia; takie historie nie poiawiaia się na ogół w pows:

TY J Vlł UŁiUUUliUCU u\4vw J- V4 w W Ulllv    “ ------- *

ia; takie historie nie pojawiają się na ogól w powszednie;

występują jednak w wywiadach psychiatrycznych.

yiek narracje naturalne w zasadzie muszą być prawdziwe, mt

³wai uimi, ż.ucuż,cnid pupiz.cuz,ctj^___r

agensów. A zatem nie możemy normalnie zacząć jakiejś historii oto:

---------- —    ———, że mnie zabije, jeśli nie dam mu pieniędzy- &

wtedy nagle pojawiła się za nim ta dziewczyna i walnęła go w torebką...

Naturalne wypowiedzi narracyjne muszą być stosunkowo pełne,⁴ ^ ynież bezwzględnie istotne. Tak więc, opowiadając naszym P^rz' , J n o napadzie rabunkowym na bank, zazwyczaj nie podajemy ^d ^ go opisu ubrania lub samochodu napastnika, informacji, którą P śmy raczej policji, jeśli taki opis byłby potrzebny Inną cechą strukturalną narracji naturalnych i „narracji (

>ści) gazetowych jest występowanie zwięzłego streszczenia o , ch zdarzeń, funkcjonującego jako wprowadzenie, które ma ^wZ interesowanie odbiorcy: „Cześć, Jan, wiesz, wczoraj obrabowano

L60    TEUN A. VAN DIJK

;i2) Dzisiaj podszedł do mnie w biurze szef i powiedział, że lubi taką pogą¹ Moja sekretarka przepisała listy na maszynie, a o jedenastej przyniesm 1 mi z baru kawę...

Wypadkiem nieco bardziej złożonym są wypowiedzi same w soi-relacjonujące przebieg zdarzeń, który jest wprawdzie pewną „nowości; (i dlatego mógłby pojawić się w gazecie), ale który w podobnych kontekstach nie jest wcale nieoczekiwany ani niezwykły:

(13) Sekretarz generalny odbył dziś rozmowę z naszym premierem, który zapewnił gęo, że rząd nasz nie zapomni o swych międzynarodowych zobowiązaniach...

Takie wypowiedzi, funkcjonujące jako stwierdzenia, nie mają wpły-i na zachowania odbiorcy lub jego ocenę nadawcy, nie spełniają za-

wypowiedzi narracyjnej. To samo odnoś

■*    •    •    •    -----1nV» /taio.

jzmowie,    j\.vu*cu». w nj nwuuku |»jviuu»j v»_v____

Aczkolwiek narracje naturalne w zasadzie muszą być prawdziwe, iążą się one bezpośrednio z wypowiedzią poprzedzającą je w toku rolowy. Z natury swej odnosząc się do przeszłego stanu rzeczy, ypowiedzi narracyjne są właściwie niezależne od kontekstu opowiada-a. Kontekst może jednak bezpośrednio naprowadzić na narracją, ⁿP any temat skłania do przypomnienia sobie jakiegoś „dającego sis powiedzieć” zdarzenia.

Będąc stosunkowo niezależna semantycznie od aktualnej wypowiedz ry kontekstu, każda narracja musi się zaczynać od ekspozycji ¹ której przedstawia się, identyfikuje i opisuje (jeśli odbiorca ich r-^: na) czas, miejsce, warunki, zdarzenia poprzedzające, a zwłaszcza głów ch agensów. A zatem nie możemy normalnie zacząć jakiejś histoń to:

Człowiek ten powiedział

---i. —1 i .

DZIAŁANIE, OPIS DZIAŁANIA A NARRACJA

bank...”. Wprowadzenia takie strukturalnie należą wszakże nie do samej narracji (np. do jej ekspozycji), lecz do jej pragmatycznej zapowiedzi; występują one także w innych aktach mowy („Dam ci dobrą radę:”).* Mają one również pewną ważną funkcję poznawczą: ułatwiają właściwą interpretację wypowiedzi, która po nich następuje. Struktura samej ekspozycji narracji może być raczej luźna, na ogół jednak czas

1    miejsce zdarzeń zostają określone przed przedstawieniem agensów, co

2    kolei musi oczywiście poprzedzać opis zdarzeń lub działań, w których

agensi ci biorą udział.

Według Labova i Waletzkiego w całościowej strukturze narracji należy następnie wyróżnić coś, co można nazwać komplikacją. Zgodnie z naszymi wcześniejszymi warunkami komplikacją musi być zdarzenie lub ciąg zdarzeń, które są nieoczekiwane, niebezpieczne, czy — ogólnie rzecz biorąc — niezwykłe. Zmiana ta (w stanie początkowym, przedstawionym w ekspozycji) może zajść w poczynaniach agensa, okolicznościach zewnętrznych (np. pogodzie), po niej zaś następuje jakaś zmiana w emocjonalnych lub psychicznych stanach agensa (np. gniew, strach). Powierzchniowymi wyznacznikami tej kategorii jest grupa przysłówków cz> fraz adwerbialnych, takich jak: „nagle”, „niespodzianie”, „ale wtedy właśnie ’, „w tym momencie”. Użycie takich przysłówków nie pozwala na opisywanie działań wymagających dalekosiężnego planowania, a więc nie mogących wystąpić nagle: *„Nagle napisał książkę”, *„Nagle Nixon został postawiony w stan oskarżenia”, itd. Zazwyczaj czasowniki oznaczające działania czy zdarzenia momentalne, takie jak „spadnięcie”, „wybuchnięcie”, „uderzenie”, „zaczęcie”, występują po „nagle”. Niektóre ję-^zykii jak np. francuski i rosyjski, mają określone formy aspektu czasownika dla wyrażania nagłego wyłomu w jakimś trwającym ciągu zdarzeń łub stanie (passe defini), i zjawisku temu poświęcono dostatecznie wiele_i uwagi w klasycznej literaturze dotyczącej narracji. Warunek, że dzi lanie czy zdarzenie, o którym opowiada się w komplikacji, ma charakt ^na§ły, może być warunkiem koniecznym, ale z pewnością nie wystaj czającym. 1 akie zdania jak dwa przedstawione niżej nie zostałyby raczej

I ^Uznane za komplikację jakiejś historii:

)    Nagle Piotr usiadł na krześle.

Ale wtedy właśnie Jan zapalił fajkę.

^ie są to bowiem zdarzenia tak efektowne, jak np.:

1 P Nagle do prezydenta podbiegł mężczyzna z rewolwerem.

Bardzo często efektowne zdarzenia mają konsekwencje negatyw-

^e> tj- sprzeczne z celami wytkniętymi sobie przez agensa, grupę czy

^ystem, bądź uniemożliwiające zachowanie tych przedmiotów, które mają

^{a n}ł^ch pewną wartość. Komplikacje o charakterze pozytywnym

odzie okoliczności są niepomyśl-

¹¹ — Pamiętnik Literacki 1985, z. 1