pic 11 06 012938

323

asowego opowiadania. W takich przypadkach czytelnik musi rekonstruować go ze wskazówek zawartych w całej konstrukcji narracyjnej. Jeśli operacje transformacji niosą z sobą dostatecznie wyraźne symptomy, to nawet w dziełach z pozoru absolutnie pozbawionych narratora można ekstrapolować świadome czynności kierujące narracją. Skrajnym przykładem jest tu La Jalousie Alaina Robbe-Grilleta, gdzie przy radykalnym wzięciu w n twias „opowiadanego”, przeżywającego „ja” i przy :.rowej autotematyzacji opowiadającego „ja” decyzje selekcji, konstytuujące opowiedzianą historię, wskazują na pozostające w ukryciu narracyjne „dzianie się”, rządzone przez uczucie zazdrości.

Szczególny problem nasuwa perspektywizacja czy ogniskowanie [fo-talisation]³⁹. Mieke Bal⁴⁰ w swym czteroczlonowym modelu, obejmu-;ącym płaszczyzny dziania się [oction], historii [histoire], opowiadania ^recit] i tekstu narracyjnego [texte narratif] (niezgodnym jednak z motelem tu przedstawionym), przyporządkowuje ją — jako czynnik konstytutywny — poziomowi rścit⁴¹:

Każda instancja realizuje przejście z jednego planu do drugiego: sprawca, wykorzystując czyn jako materiał, czyni z niego historię; ogniskujący [fccali-sateur], który selekcjonuje ów materiał i wybiera kąt, pod którym go prezentuje, czyni zeń opowiadanie [recit], podczas gdy narrator wprowadza opowiadanie w parole, czyniąc tekst narracyjny [texte narratif].

Pomijając to, że nieuwzględnianie abstrakcyjnego autora, co pojawia ezplicite u Bała ⁴² i co już przedtem pomniejszyło wartość teorii Ge-®tte’a^4S, prowadzić musi do wprost naiwnego przeceniania kompetencji odstawionych instancji funkcjonalnych (zwłaszcza ogniskującego f/o ^ateur]), sugestywny model Bała upraszcza w niedopuszczalny sposób tiożoność ogniskowania [focalisation]. Perspektywizacja nie jest operacją -dną _z wielu i nie może być przyporządkowana tylko jednej z płasz-lub jednemu z przejść między nimi. Występuje ona ja to już Uspienski⁴⁴ — na różnych poziomach operacyjnych, tzn. konstytuuje się z chwytów [Yerfahren] większej ilości płaszczyzn. Jes

* G. G e n e 11 e, Figures 1U- Pans ¹⁹⁷⁷> ^S'_n narrative dnns ąuutrc ron " M. Bal, Narratologie. Essai sur la significatm '■odernes. Paris 1977, s. 32 n.    .    „ _B j _z0b. W. Bronzwaer - ¹ ^

“Krytycznie o pojęciu „focalization u Bała    ₂ a981)i s. 193-201

koncept o/ Focalization. A Critical    Today

Zob. M. Bal, The Laughing Mice,

,5«fs

12

322    WOLF SCHMID

le narracyjnym, tj. przedstawionych exphcite, pośrednio sygnalizowanych i logicznie implikowanych osób, sytuacji i działań; fikcjonalny surowiec narracyjnej obróbki, lecz nie w negatywnym znaczeniu formalistycznego pojęcia materiału, lecz już jako estetycznie relewantny rezultat twórczej

mventio, enresis.    “    ^J

2. historia — rezultat aktualizującej sens, strukturującej selekcji osób, sytuacji i działań spośród nieograniczonej wielości momentów dziania się, rezultat konkretyzacji ich jakości, tj. selekcji określonych jakości z nieskończonego zbioru właściwości dających się przypisać momentom dziania się, oraz rezultat segmentacji wąt-ow akcji, w pojęciach poetyki antycznej: rezultat, dispositio, taksis; zawiera ona wyselekcjonowane, skonkretyzowane i poddane segmentacji części dziania się w ordo naturalis.

3. opowieść rezultat kompozycji^3S; zawiera ona elementy dziania się w ordo artificialis. Konstytutywnymi chwytami są: a) lineary-Stw ³ uf’ ^CJ ^{W historii dzie}J^e się równocześnie, w sekwencję przed-i w    ^{31116 Czasowe}§° wymiaru akcji przez ściągnięcie

zenie; c) permutacja segmentów historii, hpp    ^Z®^ntacj^a opowieści — płaszczyzna fonotypiczna \vo-

tuuiaoa ^{C pasz}^^zri g^en°typicznych, rezultat elocutio, leksis. Konsty-lizowanp^ ^ ^wer^^a^^zacj^a» tj. odtworzenie jeszcze nie zwerba-

^w "_ym,^{a n,e} "^p

lub impltóie” podmiotom ^k‘^m '“‘T ^Sta,e P^rzedstawionym (cxplici« I sprawczym - narrator ’^powii^{adamia 0} swym fikcyjnym podmiocie i autotematv7_ar.-. j • ^G' ^Je®° komentarze do opowiadanych zdarzeń

opowieści, lecz^^k^u^lrd^H^^{016 konstrukcp nie} amplifikują wprost

lania    ^C ‘ ⁸

prezentacja    ’ ^{W k}^^ory^Tn P° ^raz pierwszy dokonuje się jej

odmienne akty^^⁰¹^ ^dzieła narracyjnego łączy więc dwa całkiem

stanowiący jej fundn™⁶^^⁰^¹^ ^{opowieść 1 2}) samą prezentację, tzn.

Jeżeli nie ma autnt ° ^Cią.? ^czasowy opowiadania, skich komentarzy t f™³ ^^Z3C^ * ^exPUcite sformułowanych odnarrator-

dania, musimy jednak ^ ^5 ^{n3m u}P^rzy^tamniany ciąg czasowy opowia-fikcyjnego) d z i a n '    ^{niCZ0 prz}yj^ó istnienie (naturalnie również

go nie istniałaby onowiJn^ ^narracji [Erzdhlgeschehen], bez które-racyjnego „dziania sip” ^{13113 historia}- Wtedy żaden z elementów nar-___    ^me j^est Przeznaczony do kształtowania ciągu

⁸⁸ W systemie retoryki ant

akcji. Odpowiednie pojecie mJ⁰²¹¹⁶. ^{nie po}l^awia się nauka o artystycznej budowie

o budowie opowiedzianej akeii f?.^sltl° _ę (^sVnłheke) nie figuruje w antyku jako nauka

niu według prawideł eufonii i ^^filesis)’ ^lecz oznacza naukę o łączeniu słów w zda-

tius, Europdische Literatur 1 ^Wf^h°^dzi w zakres elocutio (leksis); por. E. R- ^c“^r‘

und lateinisches Mittelalter. Bem 1965, s. 80.

PŁASZCZYZNY NARRACYJNE...

----

I, " ^por. w B r

;-^ader: ę_er '    ^{1 0 n} z w a e r, Implied Author. Extradiegetic Narrator and Public

'^^(ctations^^r^ _T^^enette’^s Narratological Model and Reading Yersion of „Great

^u B. _{A y} ”^Neophilol₀gus” 1978, z. 62, s. 1—18. i¹¹ NPołooi -^SpienskiL Poetika kompozicyi. Struktura chudożestwiennogo tiek-

r^onposit^ ^koTnpozicVonnoj formy. Moskwa 1970. Wydanie niemieckie: Poetik

^ tyspien.sk^{07J- Frankfurt} a.M. 1975. Por. W. Schmid, recenzja Poetiki kompo-

^leg0- -.Poetica” 4 (1971), s. 124—134.