pic 11 06 012618

293

SEMANTYKA NARRACJI

!o^Jxr^H-^lntikka' ^{Models ior} Modalities. Dordrecht, Reidel, 1969, s. 5-nież neta?¹⁶⁰² T°^SCA^powiązama teorii narracji z logiką działania podkreśla

University Óf Amsterdam”    ^PhfZ°^Sop^ <* ^Ac.^{tion and The}°^rV    '

W:    ⁰ St™ctural Theory of Content in Prose

Press,1971, _s. 95lno°-D^LoTT^Wl ^London-^{New York}' °^Xf°^rd ^

^t6f t-inu WeToTrTo^m^wskiego **

—^jak0"

Operators    ^{zagadnienie to} poruszał P. A. ^SeU

zwłaszcza s. 168.    ’ ^{C mbndge}- England, Cambridge University P^ress’

System możliwych struktur motywów (a zatem system możliwych klas motywów) zostanie wyprowadzony przez zastąpienie abstrakcyjnych symboli formuły orzekania określonymi predykatami i argumentami narracyjnymi. Będą one zaś wprowadzane dwustopniowo: najpierw wprowadzimy wyrażenia, które można, jak się zdaje, zdefiniować na gruncie formalnym, i ten etap nazwiemy opisem semantycznym; następnie wprowadzone zostaną wyrażenia, których nie da się zdefiniować formalnie — ten etap nazwiemy subkategoryzacją [subcatego-ńzation\ semantyczną. Oba wiążą się z wieloma trudnymi problemami teoretycznymi, które w naszym zwięzłym omówieniu zostaną raczej wskazane tylko niż rozwiązane.

(A) Opis semantyczny. Wyprowadzanie możliwych struktur

motywów zaczniemy od zastąpienia wyrażenia predykatywnego (Pred) dwoma wyrażeniami mniej abstrakcyjnymi — stanem i zdarzeniem. Stany będziemy pojmować jako stosunkowo stałe (w pewnym przedziale czasu) własności argumentów bądź relacje między argumentami. Wykorzystując koncepcję von Wrighta ¹⁴, pojęcie zdarzenia oprzemy na pojęciu stanu; zdarzenie definiowane będzie jako pewna zmiana (przekształcenie) jednego (początkowego) stanu w stan inny (końcowy), zachodząca w określonym punkcie czasu. Jeśli np. okno jest w początkowym stanie „bycia zamkniętym”, a następnie w stanie końcowym „bycia otwartym , to

\ ®ówimy, że zaszło zdarzenie „otwarcia” okna ^1S.

292    LUBOMIR DOLF.2EL

więc propozycja zmodyfikowania języka potocznego, ale raczej próba pełniejszego jego zrozumienia. (...) Wydaje się jednak, że wielu filozofów języka po-) tocznego ani nie traktuje go poważnie jako przedmiotu badań teoretycznych, ani też nie ufa mu na tyle, by spróbować wyjść poza jego powierzchnię w poszukiwaniu interesujących, dających się uogólnić struktur ^s.

Innymi słowy, semantyka zarówno językowa, jak i logiczna, formułują pewien spójny metajęzyk reprezentacji semantycznych, który tłumaczyłby semantyczne właściwości form werbalnych. Zgodnie z tą tendencją spróbujemy zatem powiązać zagadnienia semantyki narracji z odpowiadającymi im zagadnieniami semantyki logicznej. Mówiąc zaś ściśle; przedstawimy w ogólnych zarysach semantykę podstawowych jednostce narracyjnych, opartą na takiej logicznej semantyce opisów zdarzeń, ja-l ką rozwinięto we współczesnej logicznej teorii działania ¹⁰. Naszkicujemy też pewien system całościowych ograniczeń stanowiących o spójności fabuły, opierający się na systemach semantycznych badanych przez logik modalną. Nasze rozważania będą na ogół utrzymane na poziomie nie-sformalizowanym; na razie interesuje nas przede wszystkim sformułowanie podstawowych zagadnień semantyki narracji, a nie podsuwam doskonałych pod względem formalnym rozwiązań.

1. Motywy narracyjne

Zgodnie z terminologią, jaką posługiwaliśmy się w poprzednich p-■ cach , elementarne jednostki semantyczne utworu narracyjnego będz;-my nazywać (narracyjnymi) motywami¹². Motywy to semantyczne reprezentacje przedstawionych w narracji stanów i zdarzeń. Jądrem motywu jest stwierdzenie orzekające, przypisujące jakiś predykat jedne®

lub więcej argumentów: Pred(Arg) lub Pred(Arg_lf Arg₂.....); może ono z^|

stać rozszerzone o inne wyrażenia, takie np. jak składniki czasowe i pi* strzenne, kwantyfikatory i operatory modalne ^1S. Rolę operatorów n* a nych omówimy szerzej w drugiej części artykułu; na razie zaś ogfr mczYmy nasze rozważania do samego jądra motywu.

Wprowadza^⁰ Zdarzenie -otwarcia” OKna-. ^podstwowe strukt,^^}1'^aZema ”^Stan” ¹ ”^zdarzenie”> otrzymujemy dwie

_{fa) m} ! ^slruktury motywów >«•

i*v motvwv 4.

* ^y statyczne o formie: Stan(Arg) lub

(b) m o _{t v} w v ^    -    Stan(Arg,, Arg₂,...) ”,

> dynamiczne o formie: Zdarzenie(Arg) lub

°czywiśc_ie dl    .    Zdarzenie! Arg,, Arg,,...).

Wy dynam'    ^{3 p}i'mowania fabuły zasadnicze znaczenie mają moty-

stajetny    »^zdarzonie” próbujemy poddać dalszej analizie

^mantyki ^{3, 0} J^e<dneg° z najbardziej skomplikowanych zagadnień . kich teo"T^Cj1’ ^analoS^iczne§° ^do tego, na jaki natrafiamy we wsz^\ l°gic_2nv , °^{1 zac}howania człowieka (psychologicznych, socjologiczny ^rzeniam' d ■ ⁿ*^{m rozr}°żⁿi^enie między zdarzeniami-procesami

sensowna semantyka motywów J ^lCmu ominąć; jego doniosłość ilustruje np. różnica miś

¹⁴    g h    -

1963, _s 2? ^VOn Wright: Norm and Action. London, Routledge andM Amsterdam, ⁿ” ^An ^^ssal/ in Deontic Logic and the General Theory oj A

¹⁵    Nie₍^North-^H°lland, 1968, s. 37 n.

żarzeń ^{eresuje nas} tutaj wprowadzona przez von Wrighta formalizacja opisów ^tyM°gia J^M~^{CalCUluS; von} Wright, An Essay...), ani też wywiedziona ności_{ą Dr}. ^21aiań- Jednakże wyróżnione przez niego cztery typy działania z powił Wy ,^^VV°.^^vvane będą w dalszym rozwoju semantyki motywów.

17 j ^{1 zni}°ne już przez Tomaszewskiego, op. cit., s. 39. ^cia (ą-_ ^a możliwa reprezentacja motywów statycznych to: własność (Argg

^8l’ ^Arg2, ...).    f