16278 pic 11 06 011644

DZIAŁANIE, OPIS DZIAŁANIA A NARRACJA 149

148

TEUN A. VAN DIJK

rzamy (przekształcamy) sekwencje zdarzeń i działań i jak wiążemy je z naszymi o nich wypowiedziami? Takie pytania legły u podstaw badań nad tworzeniem się i rozwojem reguł i strategii narracyjnych; studia takie przeprowadzano, analizując historie opowiadane przez dzieci w różnym wieku⁸. Równolegle zaś do wszystkich tych prac prowadzone są bardziej teoretyczne i sformalizowane badania rozumienia wypowiedzi i historii przez inteligencję sztuczną, gdzie takie złożone procesy interpretacyjne i porządkujące próbuje się symulować w komputerach ⁹.

Moje własne doświadczenie z budowaniem gramatyk wypowiedzi i teorii narracji, wychodzących z różnych przedstawionych tu pokrótce punktów widzenia, wskazuje, że we wszystkich tych wypadkach potrzebna jest jakaś rozwinięta teoria działania i wypowiedzi odnoszących się do działania, taka np., jaką wypracowano w najnowszej filozofii i logice. Toteż artykuł ten ma pomóc w zrozumieniu podstaw tych rozmaitych podejść do narracji.

II. Struktura działania

Rozdział ten oczywiście może dać tylko bardzo fragmentaryczny przegląd niektórych ważniejszych ustaleń z całej ogromnej literatury po-

zanie abstrakcyjnych ukrytych struktur narracji ze strukturami a mowymi wypowiedzi narrację wyrażających, a jest to warunek komre-ny do sprawdzania hipotez dotyczących wypowiedzi narracyjnych*-zykach naturalnych.

Jednocześnie interesujące badania nad narracją wszczęto także w:j nych dyscyplinach, zwłaszcza w socjologii i psychologii. Labov i fi letzky w swych badaniach ustnych relacji doświadczeń osobistych ^lrl kazali, że proste historie z codziennego życia podporządkowane są aj sunkowo stałym kategoriom i regułom; na uwagę zasługuje fakt, iz paj stawowe występujące tam makrokategorie są bardzo pokrewne xj które znajdujemy w strukturalnej analizie mitów i baśni ludowych, h adania nad opowieściami prowadzone są od kilku lat w tzw. socjote „etnometodologicznej”, zajmującej się naszymi przedstawieniami coda; nego życia, znajomością reguł i konwencji oraz strategiami rozum interakcją w ogóle⁵. Psychologowie, powołujący się często na wczea pracę Barletta dotyczącą zapamiętywania historii⁶, zaczynają rozszei swoje zainteresowania ze słów/pojęć i zdań na akapity i teksty: jak my s uc amy, rozumiemy, przetwarzamy, przechowujemy w pa®^:

P zypominamy sobie, streszczamy, parafrazujemy, pamiętamy, odt* w- ^r°^Zp0znajemy struktury tak złożone jak wypowiedzi i pod jac

zg em te procesy i struktury pamięciowe różnią się od procesj ^conej działaniu. Głównym moim zamierzeniem jest jasne i systema

---' -    —i- —i :_t._    _______

perymentów takich w^^ ^ ^{W wypadku} zdań? Znamienne, że z ei| sobie poszczególnych TT /^{Z prZy} wypowiedziach nie przypomina wiedzi i po pewnym ³⁰ i ^^przynaJ^iej zdań jakiejś dłuższej wytj „temat + ważnie iszp J^¹⁶ ’ ^{a pami}S^ta się tylko pewien „schemat" nym informacjom zawarI?^entarZe '’ ^odP^owiadające głównym lub wcześniejszych prac naz ł ^{W danym tekś}cie⁷. W jednej ze s*3 „makrostruktura” 7 ^ZW3 6m ^ całościową strukturę wypowiedzi

rzeprowadzonych badań wynika też, że wyp°"'^:j

m

tyczne opisanie tego, co cechuje działanie człowie a, ]•    ,    ^ _)COś”

nie faktu, że ludzie w pewnych okolicznościach 1 w pewny    _{0 s} o b _a>

robią. Podstawowe terminy w takim opisie to m ^en ’ spo-.t.n lub świat możliwy, zmiana, ^w^°‘' ‘“1^ wodować, oraz cel. Robocza definicja aktu czy zatem przedstawiać następująco:

AKT (x) = def będąc w stanie i, x intencjonalnie wywołuje stan j Taka prowizoryczna definicja jest oczywiście niepełna i wy minięcia oraz pewnego komentarza.    izmiany

Przede wszystkim należy wyjaśnić pojęcia ^s    _{iako z}biór

stanu. Mówiąc ogólnie, stan można ^ujm°^_^Pwl^_ciw0ści oraz re-Przedmiotów charakteryzujących się pewną licz ą    . świat

^ji, w jakich pozostają do siebie. Innymi słowy, stan o p ^ _m0_ Możliwy uchwycony w pewnym punkcie czasu, p Jć

(1)

narracyjną zapamiętuje sio łof, • •    ..

związki czasowe \ przvezvl * ^ ^niz wypowiedź opisową, w pytania o znaczeniu    ^ mniej ważne. Nasuwają się

__“^{U ZUpetae} Stawowym: jak postrzegamy i

W. L a b o v and J W a 1 e t ₇ v

al Experience. W: Essays on thl w ?^arrative Analysis: Orał Versions of W and^Seattle 1967, s. 12—44.    erbaj and Visual Arts. Ed. J. Heim,!-⁰⁵!

Harmondsworth^{P    W:} Ethnomethodology. Ed. H.

■ ^{3 arda} struktury wywiadów psychiatry^'

i

* l' y' ^Barh^UeV’ ^Rememberin0• Cambridge 1932. ⁷ Z licznych niedawno ----

opublikowanych prac poświęconych P^07,11^ wiedzi om (często posługujących się opowieściami jako przykładami) ^ _

Cnmrrrehpnsinn nnJ tho    •

Zob. np. _Ł C h a r n i a k, Towards a Model of Children’s Story Comprehen-^aca doktorska w MIT, 1972.

*■ s

T. W '

, ^ln°grad, TJnderstanding Natural Language. Edinburgh

Comprehension and the Acęuisition    ^JaK° ^przyKlaaa““',T'o 0 fi ^schank    -I ------

edle, Washington, D. C„ 1972 zw *^RnowledO^e- Ed. J. B. Car r oll, ^R .Ji _inni • ^Vnder_standing Paragraphs (ISSC, Castagnola, 1974) I. H. Paul, Studies in Rememberń? J^Tederiksena. ^[    ł* ^a Meta-!SvrńhHu_n 1°™] ™^ritin° (¹⁹⁷³) oraz Modelling Propp a

W. Kintsch, Memory R^p^tations 0/£^h°^lof^{cal Studies M}°ⁿ°5J^PB ₁₉₇₄    °J ^Text. Uniyersity of Colorado, »

1972. — _ S. Klein and LM-Strauss

............W ------ V' ~V wiReonśin, Madison ¹⁹⁷⁴

-Symbolic Simulation System. University o    _{{ pra}ca doktors

^Ł Kahn, Foundations of a Computabte Theory of M ^w Berkeley, 1973.