52874 pic 11 06 011841

165

165

164

TEUN A. VAN DIJK

cyjnych agensów, zdarzeń, działań czy okoliczności. Ich prawdJ

^{rozneso s 1} °^{p n} ■^a'^{aeensi m}°^{g!i być} ss.

“ema S Zl^Są "^{a miast rzecz}>'^wiste opowiadane działania!**

»dedv ll T^W Po™,ach historycznych), lub odwrotnie-,: ^vkiadf_m °^P°^Wladamy 0 ^“h działań (które można zitatal ^‘^T ^r*™'** ^{dZiSłań W realnym}    z iikjjr

Kczegołam. Tak więc mimo że sztuczne narracje mogą być

alterS™nv^ymi^{SWleCle hiSl}°^rii' ^m°^{Są byÓ} P^rawdz™® w jakimi™ sa onp m ■ i • ^{GCZ m}f^sP^rzeczny^m ze światem rzeczywistym. W istno

czvwistpon °'^Z • \^{W i histor}y^cznynii fragmentami it podstawa ^{swia a}’ innych wypadkach (np. w fantastyce naukowi

sfłoTci' 7Tl ^dr^{ej WyP}°^Wiedzi narracyjnej są mo/liwe pm sprzecznv ₇ n ^aj ^^wiat alternatywny jest fizycznie/biologira od innvch wł ^SZ^^m. (^zwierzćta ^mówią), lecz typy działań — niezalec

w świecie reawJT ^3gens°^W ~ ^mo§^ ^b>^TĆ podobne do typów dziak musza bvć Hr* ^    ^{6 wszystk}*^cb tych wypadkach „światy narrac;

bowiem WYnnJ!!^^{680 sto}Pnia podobne do naszego świata, macs;| nej Toteż _n ^W* - narracyjna pozbawiona by była funkcji pragmatyc

w pJylłośHf ^m°^Że P°^Średni° wpłynąć na zachowanie czytete

podobnych do tych^Zw^ąi^Cak^Zh^{}ania W    świecie czy okolicznościa:}

^ne” typy narracii ’(h ^Ji,^klCh °^{n Sam Się zna}j^dui^e- Wszystkie „dydaktyi

napominaniem. Poza ta ’^PrZypowieśc^ Pośrednio są więc zachętą i-nież spełniać funt • ^{ą kcją prakt}y^czną narracje sztuczne mogąro* (iii)

turę świata ^_ń“^Z\!^Ub '*»«**■ dająo wgląd w * cji, reguł i praw ft_ai, • ^struktur Psychicznych, istniejących konwft zazwyczai ełńwnn r i ^{Jak W mitach})- Niemniej można powiedzieć.: emocjonalna l”^{1 pra}gmatyczną narracji sztucznej jest fu# nił swój zestaw nd ^J ™^owi3cy/narrator/autor chce, aby odbiorca z®^r

umiejętność opowiadania)" ° ^{nadawcę 1} ^⁰ cechy (^zwłaszcza-

są w szczególnych TonTekT¹¹!, ^{muszą b}y^ć prawdziwe i op niego związku z kontekst^S ^ ^konwencJ^onalnych, nie mają b< sunkowo stałą) struktur ^ ^opowiadania. Mają pewną stałą («y ' Przez słuchacza/odbiorców*    ^{są w m}onologu niezakłócan;'

tekstach muszą _{hyt zat}* ™ ^S.^{z y s 1 k [ c h} możliwych ^ uprzednio znać fikmHr, u Pełne; odbiorca w zasadzie nie®¹

narracji przedstawione po raz^^wsz^ ^ZdarZ6ń’ ^{ktÓre zostają} * *

że dla narratora fktórv H ^pewnych odmian narracji sztucznych j^est ,

Mho nie) dostępne ę⁰* ^ ^rzeczy^wistym czy fikcyjnym ag#'

Poznawczo stany psychiczne pr## ..... ’    ’    da się*

działanie, opis działania a narracja

i powody) mógł rozumieć ich wypowiedzi i działania. Ten szczególny wgląd jest oczywiście możliwy jedynie w narracjach „skonstruowanych”, które są prawdziwe w „skonstruowanych” światach możliwych.

Powyżej pedano przykłady cech pragmatycznych i semantycznych (referencyjnych) sztucznej narracji i wypowiedzi narracyjnej. Cech syn-taktycznych, tj. tych, które wiążą się ze strukturą samej wypowiedzi, nie trzeba tu omawiać szerzej, ponieważ są one dostatecznie znane zarówno z klasycznego, jak i nowoczesnego ujęcia tego problemu w nauce o literaturze i językoznawstwie. Zamiast pełnej ekspozycji i wielu przykładów przedstawimy więc tylko zwięzłe podsumowanie najważniejszych

aspektów.

Cechy syntaktyczne Makrostruktura:

Makrostruktura może zostać przekształcona, tj. pewne jej części mogą zostać przestawione lub usunięte; literacka wypowiedź narracyjna może się więc zacząć „in medias res”, czyli od komplikacji lub od rozwiązania, a do-piero później następuje ekspozycja; bądź teź ekspozycja zostaje usumę a, ponieważ da się wywnioskować z komplikacji lub rozwiązania.

Reguły makrostrukturalne mogą być powtarzalne: szczególnie komp i a cja/rozwiązanie mogą się powtarzać wielokrotnie, zanim można prze s awic

rozwiązanie ostateczne.

Mikrostruktura:

Opis okoliczności, agensów, przedmiotów itd. nie zawsze jest bezwzględn e

istotny, niekiedy nawet wykazuje sporą redundancję, ale jest posre n

istotny, jeśli opisane czynniki oddziałują na stan psychiczny agensów.

Wypowiedź narracyjna może być utrzymana w trzeciej (lub rugiej ^os ’

zamiast — jak w narracji naturalnej — w pierwszej oso le, moz

jednak semantyczne właściwości narracji w pierwszej oso le, g y

o opisy odnoszące się do psychiki (wgląd w stany psychiczne .    .    ...

^wadzące do sytuacji kłopotli-

ju mej aosiępne są poznawczo stany P^sY^cl ^ ^ lonych postaci, bądź też sytuacje, których normalnie n^ie^ $ iserwować. Cecha ta tłumaczy się wielorako; narrator/aut lytelnik/słuchacz poznał wewnętrzną strukturę postaci i l²¹¹

(v) k °^PlSy odnoszące si<? ^d0 PsycniKi    ..

omplikacje mogą być opisywane jako prowadzące ______

J’,^ej P°P^rzez systematyczne użycie przysłówków, czasowników, rzeczowniki) c°^{Wl ozn}aczających zaskoczenie, strach, gniew, lub inne silne emocje. ^zęsci komplikacji lub rozwiązania mogą zostać usunięte, by wzbudzić ^ czytelniku napięcie, wynikające z jego niewiedzy co do konsekwencji zia an lub zdarzeń normalnie mających zdecydowanie negatywne konsekwencje („działanie ryzykowne”).

₀ . ^za^^e<iwie kilka przykładów cech strukturalnych, które dadzą się ^Sac w kategoriach i terminologii przedstawionych wyżej.

VI. Końcowe uwagi metodologiczne (morał tego wywodu)

Wiele z tego, co tu powiedziano, nie jest żadną nowością. Przeciwni, ^Lmy Ocznie więcej o strukturze powieści i mitów, niż tu zasygnall st<T^an° ^{GłÓWnym ce}^^em tych rozważań było przedstawienie pewnej syJ"» _nia^matyczilei podstawy teoretycznej dalszego definiowania i wyjaśnia-zarowno tradycyjnych, jak i nowszych terminów i kategorii teorii