pic 11 06 012603

SEMANTYKA NARRACJI 291

SEMANTYKA NARRACJI 291

290

matyk,;; formę powierzchniową wyprowadza się z tej podstaw,_{naklada ona również pewne ogran}i_rae„ia „a derywac,® tycznej czy podłoża za pomocą zb.oru „reguł rzutowania [*.».«,»•', - ^yo^Jwierzchniowych. _{Musimy wpr}awdzie uwzględnić fakt, że niektóre

l¹; a    a7^6wiąc' ^PT^imUie”^yi C    teksty narracyjne nie wykazują dominanty spójnej fabuły (np. psycha

zakładającą podłoże semantyczne. (2) Spójność tekstu należy tlumam:    » _{utwory narracyjne}, gdzie pozycję dominującą przyjmuje makro-

dwoma zbiorami ograniczeń: ograniczeniami lokalnymi i clę    * ^ _{0 isów p(istacl|) inne zaś w ogóle nie} tworzą żadnej fabuły

ściowymi. Ograniczenia lokalne mają wyjaśniać linearną spójnoi    ,_narracje o fabule jedynie fragmentarycznej), jednakże wszyst-

zdan sąsiadujących ze sobą w tekście (spójność o małym zasięgu: ®:: ^ ^ _{bocznc struktury} narracyjne można w pełni wyjaśnić tylko wte-natomiast sa konieczne do wytłumaczenia spójnosif ^ _{rozumie się stru}kturę „typowego” tekstu narracyjnego (tj. tek-

*    ---’-- *t» rrrtr\A 710

wskazówek ZMid^e^™/? .?^{3dal słabym} Punktem teorii; kilka wyraźnie! W- E. ^Bach, _{R T} HarmTf^ C. j. Fili morę, _{The C}ase for C*

’ *^lnehart and Winston igra o, ^Vmversals in Linguistic Theory. New Yort

Por. vanDijk od ’>    ’ ^s-³¹—51.

D    ^J' ¹- PetSfi h. R^p^{130 n}‘* ^{T> A}- ^{v a n} D i j k, Text Grammar and W

»²p^s- 20.    ^Ser (^ebs-)» Studies in Text Grammar. Dordreć'-

dzi^c™! ¹!ⁿf^wistycznie zorientowano*^^{01 Zasięgu zna}Jduje się w centrum zaintere-' ^^{e m}.^{k w: va}n Dijk Som_P ^J.^gramatyki tekstu; przegląd tych badań zna.-1 '-~u - „ j Some Ajpects of Text Grammars, s. 34-129. BeW¹

¹ A (

Aspects of Text Grammars, »• "* _TextstrvW temat—remat (zob. np. F. DaneS, Zur linguistischen AnalysL ^ _a Coi^¹’ „Folia Linguistica” 4, 1970, s. 72—78) i presupozycje (I. B e 11 e r > _m0że i^nle' of the Coherence of Texts. „Semiotica” 2, 1970, s. 335—363) naleza

Należ_v °n^Z!fJ^V1S ^j^ności semantycznej o małym zasięgu. fabuł ' ^{y P}° ^kreśllć> ^ze zajmujemy się tutaj pewną abstrakcyjną sem

mi” (gatunkow^Zvmf)^{nła3ąCą m0ŻUwego} rozróżnienia między fabułami „in**®" w konkretnych telLtacrieśTr™’' ^(p0Szcze8^ólnymi) fabułami, manifestujący^ wadzić zastenuiar- . _K* ,    ¹ rozróżnienie takie jest potrzebne, można J

P ją abstrakcyjne reprezentacje semantyczne określonymi ' >

nie podporządkowane są wszystkie inne semantyczne mikrostruktury nakłada ona również pewne ograniczenia na derywację

-1 - 1 — - —    łiirtlrfArn

Nie będziemy się tutaj zajmować ani spójnością formy powierzeni i ._{ąc tQ ina}® ^ _{czy mo}żiiwe jest    -------

wej, ani zagadnieniami semantycznej spójności o małym zasięgu². Arty- ' _{kiegQŚ uniwe}r_sai_{neg0 po}dloża semantycznego? Odpowiedź na pierwsze

kuł ten zamierzony jest jako przyczynek do badań nad spójnością sema. i py^g oczywiście przyniesie w rezultacie pewną systematyczną tj tyczną dużego zasięgu w dziedzinie tekstów narracyjnych.    _ logię elementarnych jednostek semantycznych narracji, a odpowiedz

Narracja werbalna to złożona struktura tekstu, gdzie wyróżnić moc-■ _{pytanie drugie} doprowadziłaby do systematycznej typologu spojnyc

kilka wzajemnie powiązanych ze sobą makrostruktur: fabułę (^r^^C! | f_a^_)uj_>

opisy postaci, opisy scenerii, itd. Za podstawową jednak cechę wyról    -    ’    —*”’^w

niającą tekstów narracyjriych możemy uznać spójną fabułę ³; j^ej

70.

¹ G. L e e c h, Semantics. Har

LUBOMIR DOLEŻEL

^uau oc^oiauujtjuj    ^

niczenia całościowe natomiast są konieczne do wytłumaczenia spójność, długich odcinków tekstu bądź tekstu jako całości (spójność o dużym zasięgu). Innymi słowy, na naszą gramatykę tekstu mają się składać e.

menty mikrostruktury i makrostruktury ^{4 1}.

Przyjmiemy ponadto, że zarówno lokalne, jak i całościowe ogranicz nia gramatyki tekstu działają na obu poziomach struktury. Pełny «P-tekstu będzie zatem tłumaczyć:

(a)    semantyczną spójność o dużym zasięgu,

(b)    semantyczną spójność o małym zasięgu,

(c)    spójność o dużym zasięgu na poziomie powierzchniowym

(d)    spójność o małym zasięgu na poziomie powierzchniowym.

Nie będziemy się tutaj zajmować ani spójnością formy powierzchr..

¹    —-----’ •    •    •    ^    ~ mąium zasięgu². Arty-

dy, gdy rozumie się strukturę „typowego” tekstu narracyjnego (tj. tekstu z dominującą fabułą spójną). Skoncentrujemy się więc — w zgodzie ze współczesną narratologią — na pewnych aspektach spójności fabuły, zakładając, że ich zbadanie jest warunkiem koniecznym naszego rozumienia zarówno „rdzenia”, jak i pobocza istniejących tekstów narracyjnych.

Badania nad spójnością fabuły muszą odpowiedzieć na dwa podstawowe pytania: (1) Jakie są elementarne jednostki semantyczne utworu narracyjnego, które podlegać by miały całościowym ograniczeniom kształtującym fabułę? (2) Czy są jakieś pojęcia semantyczne, na których można by oprzeć systematyczny opis ograniczeń całościowych lub, ujmując to inaczej, czy możliwe jest wyprowadzenie takich ograniczeń z ja-

—OdDOwiedź na pierwsze

Istniejące teorie semantyczne „są bardzo ^p™^W|^Z°^™_tyka j_ęzykow Heine”⁸. Obecnie jednak semantyka te s u    kiedykolwiek dotąc

w ogóle — zdaje się być w położeniu ^epSZ^    ,    . _zyka „potoczne;

głównie dzięki temu, iż rozziew między    Współczesna semanfr

a semantyką logiczną staje się coraz 3 _{c0 semanty}ka języl logiczna zmierza bowiem w tym samy    struktur podstaJ

wa i semantyka tekstu: ma na celu wy y    tekstów w języku

wych, które tłumaczyłyby znaczenie wyrażeń,

-potocznym”. Według Hintikki:    _wy jaśnia jący, w kfc

[tę] gałąź logiki (...) najlepiej ujmować jako m ⁰    _y funkcjonowania naszego

rego kategoriach dadzą się zrozumieć pew    J_odel wyjaśniający można

języka potocznego. W niektórych wjpa _DOdjoża złożonych realiów po ocz uznać za ujawniający „logikę głębi” eząc ^u J _wytlumaczyć. Nie jest to nego użycia <...) słów <...) i pozwalającą te złozon —-- _t    i „poziomu fabuły

"^{iami z} „poziomu opowiadania [fabuła ^^proponowana w: L. D o 1 e ź e 1, From [Plot level]” (postać, działanie); terminologia

^M°tifemes to Motifs. „Poetics” 4 (1972), s. oo _p j _Books, 1974,

"armondsworth, Fengu

1

of the Coherence of Tearts. „Semiotica” 2, 1970, s. 335—363) naie

2

pretować jako zjawiska spójności semantycznej o małym zasięgu.

3

Nalp7V nnrłlrroćli/A ^    —..i---- -s ------~ oKctr;

4

„Folia Linguistica” 4