Polska Poezja XV w1

66 POLSKA POEZJA ŚWIECKA XV WIEKU

Gdy Bog będzie grzeszne sędzić,

Ja je mam do piekła pędzić,

A kiedy już w piekle siędą,

¹⁵ Wielkie męki cirzpieć będą.

Gdy je tako będą męczyć,

Oni do mnie będą jęczeć:

„Prosim, by nas umorzyła I z mąk takich wybawiła”.

²⁰ A ja mam się w ten czas chronić;

Nie mam jich ot męki bronić.

Przeto, mistrzu, uważ sobie,

Strzeż się, bo pokażę tobie!

Służ Bogu we dnie i w nocy,

²⁵ Ujdziesz mąk przy tej pomocy.

Możesz mię dobrze rozumieć I, co ci mówię, uczynić.

Kiedy ci się znowu zjawię,

Koniecznie żywota zbawię.

* *

*

³⁰ Wtem mistrz krzyknął wielkim głosem, Bo tuż Śmirć uźrzal tym czasem.

w. 12 grzeszne — grzesznych; sędzić — sądzić, w. 14 siędą — znajdą się.

w. 16—21 Przerażająca wizja Śmierci bezczynnej wówczas, gdy potępieni będą jej pożądać (przewrotna konsekwencja w ukazywaniu Śmierci okrutnej).

w. 18 prosim — prosimy; by — abyś.

w. 20 chronić się — ukrywać się, trzymać się z dala.

w. 22 uważ — rozważ.

w. 23 pokażę tobie! — pogróżka.

w. 29 koniecznie — ostatecznie, na pewno.

MAGISTER

dicit

Już nam wszytkim ludziem górze,

Śmirć nas wlecze jako morze.

Straciłem wsze swoje lata,

³⁵ Bom telko używał świata.]

SKARGA UMIERAJĄCEGO

[ACH! MOJ SMĘTKU, MA ŻAŁOŚCI!]

Wiersz, określany także mianem Żalów konającego, znany jest z dwóch średniowiecznych przekazów. Pierwszy znajdował się w tym samym rękopisie płockim, który zawierał Rozmowę Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (k. 277—277v). Kodeks ten w czasie II wojny światowej zaginął. Skarga została tam zapisana ok. r. 1463, ale jej oryginał powstał wcześniej, zapewne jeszcze w pierwszej połowie XV w. Według Stanisława Dobrzyckiego (Studia nad średniowiecznym piśmiennictwem polskim, Rozprawy AU, Wydz. Filol., t. XXXłlI, Kraków 1901) utwór ten jest przekładem czeskiej pieśni O rozdeleni duśe z telem, która powstała wkrótce po r. 1422—1424. W wersji płockiej Skarga ma formę pieśni o abecedarnym układzie strof. Drugi przekaz zawarty jest w rękopisie nr 2 Biblioteki Kapitulnej we Wrocławiu, mieszczącym w sobie głównie kazania niedzielne i na uroczystości świętych. Tekst Skargi znajduje się na k. 12—12v, a zapisany został prawdopodobnie w latach 1461—1470. Według Jerzego Woronczaka Skarga umierającego”. Ze studiów nad rękopisem nr 2 Biblioteki Kapitulnej we Wrocławiu, Wrocław 1949) zapisu dokonał pierwszy właściciel kodeksu, duchowny związany z katedrą wrocławską, lecz pochodzący z południowej części Górnego Śląska, należącej do diecezji ołomunieckiej. Woronczak wyraża przypuszczenie, iż mógł nim być Jan Rodzina, penitencjarz i kaznodzieja katedry wrocławskiej, zmarły 6 czerwca 1499 r. W wersji wrocławskiej

w. 32 ludziem — ludziom; górze — biada, w. 33 Porównanie o charakterze apokaliptycznym, w. 34 wsze — wszystkie. ■ w. 35 telko — tylko.