rdza wejmutkowo porzeczkowa cz I

288    powodi e chorob)

Rdza wejmutkowo-porzeczkowa

—    Cronartium ribicola J.C. Fisher.

0

Występowanie i szkodliwość. Rdza wejmutkowo-porzeczkowa jest groźną chorobą zarówno czarnej porzeczki, jak i sosny wejmutki. Grzyb powodujący tę chorobę występuje w stadium rdzawnikowym na kilkudziesięciu gatunkach roślin z rodzaju Ribes, a w stadium ognikowym na różnych gatunkach sosen pięcioigłowych, głównie na wejmutce (Pinus strobus), limbie (P. cem-bra) i sośnie górskiej (P. monticola). Jest to najgroźniejsza choroba czarnej porzeczki, obok opadziny liści i amerykańskiego mączniaka agrestu. Grzyb C. ribicola może wyrządzić duże szkody na sosnach dekoracyjnych w parkach i ogrodach przydomowych. Choroba występuje pandemicznie we wszystkich rejonach uprawy czarnej porzeczki.

Objawy na czarnej porzeczce. Pierwsze objawy występują dość późno, bo dopiero w drugiej połowie czerwca. Na górnej stronie liści pojawiają się drobne, najpierw chlorotyczne, później żółtawe plamki. Na dolnej stronie liści, w miejscu plamek, tworzą się drobne, rdzawopomarańczowe poduszeczki urediniów rdzy. Objawy nasilają się szybko w drugiej połowie lata, przybywa plam, ponadto zlewają się one w duże skupienia nadając dolnej stronie liści rdzawobrunatny odcień. Od połowy lata pojawia się kolejne stadium grzyba

—    skupienia teliospor, w postaci małych, brunatnych kłaczków. Silnie porażone liście zasychają i przedwcześnie opadają.

Objawy na wejmutce. Na gałęziach tworzą się wrzecionowate nabrzmienia

0    długości do kilkunastu centymetrów. Kora w miejscu nabrzmienia jest miękka

1    pęka. W początkowej fazie choroby mię-kisz korowy jest żywy i zielony, lecz gąbczasty. Po dłuższym upływie czasu silnie porażone gałęzie mogą obumierać.

Charakterystycznym objawem choroby na wejmutce są pojawiające się corocznie, późną wiosną, pomarańczowoźółte, pę-cherzykowate ecja, wypełnione ecjospora-mi. Po wysypaniu się zarodników, wokół ecjów pozostają delikatne strzępy osłonek. Stadium ognikowe stopniowo zanika, by pojawić się ponownie w następnym okresie wegetacyjnym.

Etiologia. Głównymi cechami rozpoznawczymi grzyba Cronartium ribicola są stadia: ognikowe (ecja) rdzawnikowe (uredinia) i telia.

Ecjospory powstające na gałęziach wejmutki są kuliste lub wielościenne. Wymiary ecjów wynoszą do 2,5 mm wysokości i 1 mm szerokości. Ściana ecjospor jest dość gruba, pokryta brodawkami. Uredinio-spory są elipsoidalne lub nieregularne, pokryte brodawkami. Teliospory, typowe dla rodzaju Cronartium, są jednokomórkowe, wydłużone, zebrane w duże, buławko-wate, nieco zagięte skupienia.

Cykl rozwojowy. Rdza wejmutkowo--porzeczkowa jest rdzą dwudomową, z pełnym cyklem rozwojowym. Na sosnach pięcioigłowych występują spermogonia i ecja, a na liściach czarnej porzeczki uredinia i telia.

Cykl rozwojowy rdzy wejmutkowo-po-rzeczkowej na porzeczce jest jednoroczny, a na wejmutce wieloletni. Formą zimującą jest grzybnia w miękiszu korowym sosny.

Grzyb przenosi się z gałęzi wejmutki na liście porzeczek z ecjosporami, które rozsiewają się późną wiosną i na początku lata. Ecjospory zakażają liście porzeczek przez szparki na dolnej stronie. Grzybnia przerasta przestwory międzykomórkowe tkanki miękiszowej liścia i wytwarza ssawki wrastające do komórek. Okres inkubacji choroby trwa około 10 dni. W 2—3 tygodnie po infekcji pod skórką dolnej strony liścia formują się uredinia, które wydostają się na zewnątrz po pęknięciu skórki.

W okresie wegetacyjnym występuje kilka generacji urediniospor. Już w pierwszej połowie lata obok urediniów pojawiają się na liściach telia. W drugiej połowie lata grzyb wytwarza coraz większe ilości teliów. Teliospory grzyba C. ribicola nie stanowią formy przetrwalnikowej, lecz kiełkują w podstawki w czasie wilgotnej pogody zaraz po wytworzeniu. Na podstawkach tworzą się bazydiospory, które rozsiewają się w powietrzu, padają na igły wejmutki i zakażają je przez szparki. Dalszy rozwój grzyba na wejmutce trwa kilka lat. Grzybnia w ciągu kilku miesięcy przerasta przez igły do pędów, na których dopiero po upływie 2—4 lat pojawiają się pierwsze ecja.

Zwalczanie. Rdza wejmutkowo-porzeczkowa jest stosunkowo łatwa do zwalczania na porzeczce. Grzyb C. ribicola jest