Re exposure of DSC03216

DWIE DROGI ROZWOJU - SPARTA 1 ATENY

_I. Ustrój i społeczeństwo Sparty

Sparta leży na PeJopone«e, na rot ległej i żyznej równinie nad rzeką Eurotat, w krainie rwanej Lakonią. Jako pelis powstała w wyniku synojkizmu czterech wsi.

Przełomowyn momenwm w dziejach Sparty były wojny toczone w VIII i VII w. pą.e. z mieszkańcami sąsiednią Mesenii. ftj podboju Mesenii (660-620 r., II wojna meeeńskal terytorinm Sparty znacznie się powiększyło i było trzykrotnie większe od Attyki zajmując 4100 km"’ Meseńczycy zostali zepchnięci do roli ludności zależną, którą nazywano hełotami. Pb nieudanych próbach dalszej ekspansji na inne tereny Peloponezu w VI w. p.n-e. Spartanie zmienili taktykę i zrezygnowali z anektowania nowych obszarów, a swoją pozycję umocnili poprzez system sojuszy militarnych. Tak narodziła się symmachia spartańska, której pierwszym ogniwem było przymiera z arkadyjską Tegeą. Później sojusznikami Sparty stało się wiele innych polot t Peloponezu łącznie z bogatym Koryntem.

W źródłach pisanych symmachia spartańska określana jest jako „Lacede-mończycy i ich sprzymierzeńcy', a sformułowanie to sugeruje niewątpliwie rów-norzędność obydwu podmiotów. Członkowie symmachii nie płacili żadnych danin, ale byH zobowiązani na wezwanie Sparty dostarczać oddziały wojskowe na wspólne przedsięwzięcia. Warto jednak pamiętać, źe sprzymierzeni mieli możliwość odmowy; od VI w. paa. do pojęcia akcji militarnej konieczna była zgoda zarówno zgromadzenia Spartiatów, jak i kongresu sprzymierzeńców odbywającego się zwykle na Istnie Korynckim.

liOTRÓJ. O ustroju Sparty w początkach epoki archaicznej niewiele wiadomo Sami Spartanie jego ukształtowanie wiązali z imieniem Lakurga, prawodawcy tyjącego przed wojnami meseńakimi, a więc co najmniej w VIII w. p.n.e. Likur-gowi przypisywano autorstwo tzw. Retry, dokumentu inspirowanego przez wyrocznię delficką (cytąje go Plutarch z Cheronei w Żywocie Likurga - II w. n.e.),

w którym zoMtaty zawarte zasady funkcjonowania ustroju Sparty. W rzeczywi-atoAci tekst ten pochodzi prawdopodobnie z połowy VII w. p.n.e. Dziełem tego prawodawcy miało być również przeprowadzenie podziału ziemi.

Spartanie przez wieki powoływali się na prawa ustanowione przez Likurga, ft ich utrzymanie uważali za gwarancję przetrwania swego państwa. Ale czy Likutg był postacii) historyczną? Już w starożytności miano co do tego poważne wątpliwości. Dla współczesnych historyków jest oczywiste, że formowanie się ustroju Sparty było procesem długotrwałym i nie mogło być dziełem jednego człowieka.

Pod koniec VI w. p.n.e. Sparta rządzona była przez dwóch dziedzicznych królów, pochodzących z dwóch różnych rodów oraz przez radę (geruaia), zgromadzenie) ludowe (apolla) i kolegium pięciu eforów. Pomimo obecności królów trudno jednak ustrój Sparty kwalifikować jako monarchię; był to raczej typ arystokratyczną) polis, gdzie władza należała do wąskiej grupy pełnoprawnych obywateli, a królowie byli kimś w rodzaju dziedzicznych urzędników.

Królowie posiadali szerokie uprawnienia religijne, byli kapłanami Zeusa, przewodniczyli wszystkim publicznym ceremoniom religijnym, wyznaczali specjalnych wysłanników do Delf, którzy jako jedyni mieli w imieniu państwa prawo zasięgania wyroczni. Do królów należało również zwierzchnictwo nad armią, ale realnie mogli je sprawować dopiero poza Spartą, w czasie wypraw wojennych. W VI i V w. władza królów stopniowo poddawana była różnym ograniczeniom, przede wszystkim odebrano im prawo samodzielnego decydowania o rozpoczęciu wojny, uchwalało ją zgromadzenie, a mobilizację zarządzali eforowie, którzy wraz z radą sprawowali faktyczną władzę w państwie.

Niektórzy królowie sprawiali Spartanom wiele kłopotów; bogaci, wykazujący często duże ambicje polityczne, przy każdej okazji dążyli do uwolnienia się od krępującej ich kontroli geruzji i eforów. Widoczne to było zwłaszcza podczas długotrwałych wypraw wojennych, kiedy królowie wystawieni byli na różnego rodzaju pokusy. Wysiłki eforów, aby okiełznać co Bilniejsze indywidualności, nie zawsze okazywały się skuteczne. Dla przykładu warto wspomnieć o losach dwóch spartańskich bohaterów wojen grecko-perskich: Leotychidasa, zwycięzcy spod Mykale, i Pauzaniasza, zwycięzcy spod Platejów. Pierwszego pozbawiono tronu za przekupstwa, a drugiego - niewątpliwie jedną z nąjbardziej malowniczych postaci w dziejach Sparty - oskarżono o zdradę na rzecz Persji i konszachty z helotami. Z Pauzaniaszem jego przeciwnicy obeszli się niezwykle okrutnie, kiedy bowiem udekąjąc przed aresztowaniem schronił się w świątyni Ateny, zamurowano go tam żywcem i dopiero konąjącego z głodu wyciągnięto z pułapki, by śmiercią nie zbeszcześcił sanktuarium.

Geruzja składała się z 28 starszych wiekiem obywateli (powyżej 60 lat) wybieranych dożywotnio; wchodzili też do niej obydwąj królowie. Do zadań tej rady należało przygotowywanie pod przewodnictwem eforów uchwał głosowanych później na zgromadzeniu. W wielu sprawach rada pełniła też funkcje trybunału nąjwyższej instancji.

Uprawnienia kolegium pięciu eforów wybieranych na jednoroczne kadencje były bardzo szerokie, przede wszystkim w zakresie egzekwowania prawa; spra-

273