P3190293

13

Zarys historii budowy miast w Polsce do połowy XIX w.

z których wymienić można: Złotoryję /1211 i /, Wrocław /1211 r. - tzw. No -wy Targ, 1232 r. - lokacja miasta przy dzisiejszym Rynku/, Środę Śląską/1'2:11 r. ?/, Lwówek /1217 r. /, Nysę /przed 1223 r. ?/, Ujazd /1223 r./. Legnicę /1241 r. ?/, Strzegom /1242 r./. Świdnicę /1241- 1249 r. /, Brzeg/l250 r. /.

Miasta o funkcjach stołecznych: jak np. Legnica i Wrocław, z samego początku wytyczone były w odpowiednio większych rozmiarach. Dyskusja toczona od wielu lat wokół zagadnienia lokacji Wrocławia pozwala, na jej dzisiejszym etapie, przypuszczać, że istniały dwie fazy lokacji tego miasta. Zapewne j już około 1211 r. zostaje założona i wytyczona osada wokół placu nazywanego do dzisiaj Nowy Targ, położonego na lewym brzegu Odry, zapewne w pobliżu brodu i wa -rownego przyczółka po tej stronie rzeki /gród, podgrodzie i katedra, leżały po przeciwnej stronie na wyspach: Tumskiej i Piasek/. Następnie - być może jesz -cze za życia Henryka I Brodatego - zostaje lokowana dalsza część miasta wo -kół dzisiejszego Wielkiego Rynku/1232 ?/. Miasto zostaje następnie zniszczone najazdem. Tatarów w 1241 r. i ponownie lokowane w 1261 r. Być może ta dru -ga lokacja związana była z ostateczną regulacją układu i wytyczeniem granic całego zespołu, otoczonego następnie murami i fosą. Układ miasta, wykształ -eony całkowicie przed końcem XIII w. , odbiegał od powszechnie stosowanych schematów w mniejszych miastach śląskich. Było to stosunkowo znaczne miasto, liczące około 40 bloków budowlanych mających rozmiary będące wielokrotnością kwadratów 60 x 60 łokci /bloki liczyły 4-10 działek/, z dwoma dużymi placami/Wielki Rynek i Nowy Targ/. Sposób rozmierzenia miasta , /ryc. 15/ Świadczy o dużych umiejętnościach mierniczych założycieli.

Proces lokacji miast w Wielkopolsce i Małopolsce rozpoczyna się nieco póź-niej niż na Śląsku. Stolice obu dzielnic zostają lokowane w połowie XIII w. /Poz^ .rań w 1253 r. . Kraków w 125J/r. /. Plany obu tych miast świadczą o całkowi -tym wykształceniu''się-f©4?m'miasta średniowiecznego. Cechuje je wielka regu -larność, a sposób rozplanowania wskazuje na bliskie powiązania ze Śląskiem /ryc. 16, 17/. Oba miasta mają regularne kwadratowe bloki budowlane lecz o odmiennym nieco module rozplanowania, być może ze względu na różne wielko -ści rynku /Poznań 140 x 140 m, Kraków - 200 x 200 m/, a więc i mniejsze wymiary bloków przyrynkowych. W obu miastach z rynku odchodzi _po 12 ulic /po dwie w narożnikach i po jednej po środku każdej pierzeji/, przy których rozrmerzono analogiczne kwadratowe bloki jak przy rynku. Niewielkie nieregu-larności układu Poznania /ryc. 16/ wiązały się z wspomnianą już w poprzednim rozdziale osadą św. Gotarda przy klasztorze dominikanów, która istniała przed lokacją miasta.

Przebudowa Krakowa w połowie XIII w, przebiegała podobnie jak w Poznaniu i Wrocławiu. Przed lokacją w 1257- r. istniało tu ponad 10 różnych osad, z których największymi były: osada targowa zwana Okół, położona przy drodze prowadzącej dziś z Wawelu na Rynek Główny, oraz gród i podgrodzie na wzgórzu Wawelskim. W obu osadach były już^liczne kościoły, a ludność sięgała zapewne kilku tysięcy. Zachowane do dziś kościoły romańskie lub ich relikty, świadczą o istnieniu dalszych osad na Skałce, w pobliżu dzisiejszego Rynku Głównego, na Zwierzyńcu, koło kościoła św. Ducha itd. Ostatnie badania pozwoliły na -wet stwierdzić, że dzisiejszy kościół famy NMP przy Rynku Głównym, rozpo -częto budować znacznie przed lokacją miasta. Część tych osad znalazła się w obrębie nowego organizmu miejskiego wytyczonego w 1257 r. , powodując pewne zakłócenia w regularności całego układu, jak np. ulica Grodzka /dawna dro -ga łącząca Wawel z osadą Okół i osadami położonymi dalej na północ/, Gró -dek w zachodniej części miasta, szpital św. Ducha w narożniku północno -wschodnim i in. /zob. ryc. 17/'. Po lokacji, lub nawet, jak niektórzy przypusz -czają - jeszcze przed nią, wytyczony został Rynek Główny i około 25 bloków o