P3190297

Zarys historii budowy miast w Polsce do połowy XIX w. 17

iała szybkiemu rozwojowi handlu i rzemiosła w miastach. Powstają pierwsze organizacje rzemieślnicze /cechy/, a ich liczba świadczy o daleko posuniętej specjalizacji /ńp. we Wrocławiu w pocz. XIV w. istnieje już 29 cechów/. Pow -stają również organizacje kupieckie /gildie/, które wraz z organizacjami cechowymi podejmują w XIV w. w wielu miastach walkę z patrycjatem kupieckim o udział we władzach miejskich. Są to już wyraźne przejawy postępującego podziału klasowego ludności miejskiej, powodującego rosnące antagonizmy pomię -dzy pospólstwem a rządzącym patrycjatem.

W końcu XIII w. istnieją już w większych miastach wybieralne rady miej -skie, złożone z 6-12 rajców, na czele których stał burmistrz. Starają się one stopniowo o ograniczenie władzy wójta, a w miarę wzrostu zamożności wykupu -ją wójtostwa na rzecz miasta /np. Brzeg w 1322 r. , Wrocław 1326-1345 r. , Kłodzko - 1344 r. /, umacniając w ten sposób samorząd miejski. Wójt stał się miejskim urzędnikiem sądowym mianowanym przez radę, która opanowywana została stopniowo przez patrycjat.

Ludność miast w znacznej części była pochodzenia polskiego, o czym świad -czą liczne imiona i przezwiska w księgach miejskich, lecz wśród rzemieślników, a zwłaszcza patrycjatu kupieckiego, było wielu Niemców, którzy w znacz -nej liczbie imigrowali do miast polskich w XIII i XIV w. Pod koniec tego okre -su migracja ta stopniowo zanika, natomiast rozpoczynają napływać coraz licz -niej Włosi, Ormianie i Żydzi. Ci ostatni uzyskali szereg przywilejów na osiedlanie się w miastach i tworzyli dość znaczne gminy wyznaniowe w miastach, czego dowodem może być piękna synagoga gotycka na krakowskim Kazimierzu.

Miasta XIV i XV w. cechuje wysoki poziom kultury materialnej i artystycz -nej. Rozkwit rzemiosł, powstanie przemysłu budowlanego, rozwój cechowego malarstwa i rzeźby, widoczne są w licznych zabytkach zachowanych z tych cza -sów. Nie można tu również pominąć działalności Kazimierza Wielkiego, który rozwija kontakty z innymi krajami Europy, popiera sztukę i kulturę oraz jest fundatorem wielu monumentalnych dzieł architektury /kościoły i klasztory/. W r. 1364 zakłada w Krakowie pierwszy uniwersytet w Polsce /drugi w Europie środkowej po Pradze/.

Stare ośrodki miejskie wykazują stały wzrost zaludnienia i mimo wielkiej śmiertelności na skutek złych warunków sanitarnych, epidemii, pożarów i in -nych klęsk. Na przełomie XIV i XV w. nad wszystkimi miastami góruje Wro -cław z liczbą około 20 000 mieszkańców. Gdańsk i Kraków liczyły zapewne po-nad 15 000, Poznań około 4 000. Wzrost liczby ludności łączył się z koniecznością rozbudowy istniejących miast. Powstająjiowe miasta w sąsiedztwie już istniejących /np. Kazimierz przy Krakowie w 1335 r. - ryc. 29, Nowe Miasto w Warszawie - 1408 r. i in./, które tworzą czasem zespoły złożone z kilku miast, otoczonych własnymi mu rami i posiadających własne władze samorzą -dowe, urządzenia targowe itd. Przykładem takiego wielocżłonówego układu o-sadriićzego może być Gdańsk, który w okresie XIV-XVI w. składał się z następujących członów; Miasto Stare /powstałe przed 1330 r. w miejscu osady wczesnośredniowiecznej/, Miasto Główne /założone przed 1330 r. /. Miasto No -we /założone w 1380 r. i zburzone w 1455 r. /, Stare Przedmieście /uforty -fikowane w 2 poł. XV w. / oraz port z zespołem spichrzy na wyspach Motławy i zamek. Wszystkie te człony usytuowane były obok siebie i tworzyły jeden wielki ufortyfikowany zespół osadniczy /ryc. 30/. Inaczej przedstawiał się rozwój terytorialny Wrocławia, gdzie około 1330 r. zbudowano nową linię murów obronnych, włączając do miasta od zachodu i południa pas terenu położony mię -dzy starymi i nowymi fortyfikacjami /ryc. 31/. Nowe mury objęły również No -we Miasto, założone w 1263 r. na wschód od Jiowego Targu.

Formy urbanistyczne wykształcone w XIII i XIV w. trwają nadal w wieku XV.