S6300655

. i

w literaturoznawstwie współczesnym i innych dyscyplinach zajmuj H* się sztuką.    ^

Alegorie i symbole literackie to znaki, których signifiant stanu

i alegoria werbalna nadbudowane są nad znakami języka jako znoJN

„denotacja złożona przysługuje znakowi Z, użytemu w strukturze

Język

MIT

11 ZNACZONE III. ZNAK

one utożsamiane. Omówimy teraz wspólne właściwości semiotycy tych zjawisk znakowych oraz przeprowadzimy ich rozróżnienie n_r »

^iza^%!

Bg L

ny znak’-, lub — mówiąc dokładniej — denotat tego znaku: Symbol sl₀ ^

giego rzędu. Znaczą więc coś innego niż to wynika z reguł samego ^ ; językowego — podobnie, jak co innego znaczyły w danym kontekście °1 lizowane poprzednio wypowiedzi alegoryczne.

Omawiając ową dwupłaszczyznowość semiotyczną symbolu (_a tak ogólnym jego rozumieniu stosuje się to też do alegorii), I. Dąmu odwołuje się do pojęcia denotacji złożonej i tłumaczy ją następuj |

W

Dąmbska — także idealnym (co ilustrowałyby pojęcia i liczby). Symbol * „• Dąmbskiej obejmuje zarówno pewne znaki treści ulotnych, których znaczeniechwy^* intuicyjnie, jak i znaki podległe konwencjonalizacji. Byłby więc on kategorią nadnJ* dla symbolu rozumianego węziej (tylko pierwszy typ elementów znakowych) i aj_e..1 Znaczenia tych terminów stosowane w literaturoznawstwie podaje Słownik terrmfa^ radach, op.cit. Tam leż (do haseł Alegoria, Symbol i Symbolizm) odsyłam po infonnas na temat podstawowych lektur związanych z tymi zagadnieniami. Z prac niedawnopo*^ ł>'^ch. nie objętych wykazem lektur w Słowniku, zob. T. Todorov, Theories du sydm ^*0* 1984; klasyczne studia na temat symbolu zebrane zostały w antologii Symbole i ją bobka. wstęp i wybór M. Głowińskiego, Warszawa 1990.

Relację tę (w odniesieniu do alegorii) E. Samowska-Temeriusz opisuje przy ów schematu, jaki dla mitu zaproponował R. Barthes w studium Mil dzisiaj, opublikować po polsku w tomie jego prac Mir i znak. przeł. W. Błońska, Warszawa 1970 (pot.i

1.    znaczące (signifiant)

2.    znaczone (signifie)

3.    znak

1 ZNACZĄCE

(For. E. Samów sk a-Temenusz, Świat mitów i świat znaczeń, s. 151). Schemat ten pip nak dla alegorii zbyt ogólnikowy, ponieważ znaczenie naddane przypisuje calenraaijj wi językowemu, podczas gdy w alegorii i symbolu dodatkowa semantyzacjadotycął notatu owego znaku

tycznej 2 wtedy, gdy przy określonym znaczeniu Z denotuje przedmiot P różny od Z, lecz wyposażony w funkcję sygnitywną i wskazujący inny, różny od siebie przedmiot lub przedmioty P’, pośrednio wtedy denotowane przez Z”. I dodaje: „przy pewnej koncepcji symbolu [a o tę nam właśnie chodzi - T. D.], symbol może być pierwszym członem denotacji złożonej znaku Z, to jest tym przedmiotem, który denotowany w supozycji formalnej przez Z sam z kolei wyposażony jest w funkcję semantyczną wskazywania innego przedmiotu, pośrednio [podkreślenie I. D.] wtedy denotowanego przez Z”⁹³.

W takim ujęciu symbol staje się kategorią ogólną, obejmującą wszystkie wypadki, gdy pojawia się naddana wartość znakowa. W tym sensie o symbolu mówi się w odniesieniu do takich zjawisk konwencjonalnych, jak zaświadczone w dawnej publicystyce religijnej używanie symbolu wilka na oznaczenie szatana oraz symboliczne posługiwanie się figurą dobrego pasterza i jego owczarni. Jednakże w obrębie tych znaków istnieje możliwość odróżnienia dwóch klas - symboli (w sensie węższym) i alegorii. Tak rozumiany symbol od alegorii różniłby się tym, że w alegorii znak i jego sens alegoryczny połączone są związkiem konwencjonalnym (co zapewnia możliwość wielokrotnego powtarzania tego samego znaku w różnych kontekstach), symbol zaś ma sens nieuchwytny, niedookreślony, jednorazowy.

Poprzestając na tych podręcznikowych wyjaśnieniach, zbierzmy ich najistotniejsze elementy. Alegorie i symbole to znaki, znaki, których signifiant stanowi przedmiot⁹⁴ (ewentualnie nazwany słowem lub wyobrażony ikonograficznie). Alegorie i symbole wyrażone słownie mają

⁹³    Por. I. Dąmbska, op. cit, s. 127.

⁹⁴    Takie rozumienie semiotycznych właściwości tych znaków jest bardzo dawne. Stosował je już św. Augustyn (De doctrina Christiana), wyróżniający rzeczy będące tylko znakiem („signa tantum") i rzeczy, które są rzeczą niezależnie od tego, że są też znakiem („res et signa", inaczej: „signa translata”). Alegorie mieszczą się oczywiście w drugiej z wymienionych tu kategorii. (Por. na ten temat: A. Strubel, „Allegoria infactis" et „allego-ria in verbis", „Poćtiąue” 23, 1975).

Teolog epoki karolińskiej, Hraban Maur, wyróżniał sytuację, gdy rzeczy oznaczane przez słowa były z kolei znakiem czegoś innego: „[signa] *    >P^{sae res}

quas propriis verbis significamus, ad aliąuid significanduiń^)rtupamvtr^ipV/e/ i('onini institutione, c. 386 - przytaczam za E. de Bruyne, Etudes d esthetięue midievale, op. cit., 1.1, s. 340). Podobnie rzecz rozumieli inni hermeneuci średniowieczni.