r5

wa oraz w linii wzniesienia biegnącego na prawo od tej kępy do dalszych drzew można zaobserwować przechodzenie od takiego „szeregowego" łączenia krótkich kresek do łączenia „równoległego"; tam, gdzie kreski są dłuższe i gęstsze - na przykład u podnóża drzewa, nad kępą trawy oraz na prawo od niej, u dołu rysunku - to połączenie przeobraża się z linii w obszar. Poussin rysuje więc również tak, jak gdyby miał do dyspozycji tylko jeden rodzaj kreski. Toteż sylwetki źdźbeł trawy, fale wodne, linia brzegu i kontury pni drzew tworzą linie falujące w tym samym rytmie i zbliżonej skali; analogiczny jest rytm kresek tworzących obszary. Co więcej, kontur prostych skądinąd ścian, dachu czy okien budynku jest równie falisty jak nierówna z natury linia brzegu czy kontury drzew.

2. Oba rozpatrywane pejzaże rysowane są kreskami, które jako wytwory kreślenia mają określoną formę, tylko w ograniczonym stopniu naginaną do form przedstawianych. Ta niezmienność schematu sprawia, że kreska w różnych miejscach w różnej mierze przylega do linii, jej cechy własne zaś wnoszą różne znaczenia. Kreska Hubera na przykład dobrze nadaje się do przedstawiania kon-

11    turów korony drzewa, zarysów gałęzi z liśćmi albo zarośli - tak jak gdyby była ukształtowana specjalnie do wskazywania takich linii. W obrazach przedmiotów prostych natomiast - jak ściany budynku - czy choćby wydłużonych - jak gałęzie, pnie czy barierka - kontury bądź ulegają pewnej deformacji - jak sinusoidalny kontur ścian i dachu kościoła w głębi pejzażu - bądź wzbogacone zostają o przedstawienie faktury przedmiotu - jak pnie drzew. Innymi słowy, forma „naturalna" kreski niekiedy uzyskuje sens mimetyczny, niekiedy zaś - w innym kontekście - nie wnosi żadnego zna-

12    czenia. Podobnie falistość kreski Poussina ma znaczenie w konturze pnia: podkreśla jego nierówność i chropowatość kory, podczas gdy w konturze budynku jest tylko naturalną cechą elementu konstrukcyjnego, uniemożliwiającą idealne zarysowanie przedstawianego konturu.

Zauważmy jeszcze, że kształt kreski oddziałuje na formę i znaczenie linii zależnie od stosunku między wielkością - w szczególności długością - kreski a wielkością formy przedstawianej. Jeśli kreska ma długość tego samego rzędu co figura - to znaczy jeśli kontur figury lub jego poszczególne linie rysowane są jedną kreską - kształt i dynamika kreski determinuje w mniejszym lub większym stopniu kształt i dynamikę linii. Przykładem mogą być rysunki budynków w obu omawianych pejzażach albo sylwetki traw z rysunku Poussina. Jeśli natomiast kreski mają długość niższego rzędu niż rozmiary figury - jak to jest w przypadku konturów gór w pejzażu Poussina albo konturów pnia drzewa w pejzażu Hubera - forma kresek nie wpłynie wprost na ogólny kształt konturu. Jednak zarówno rozczłonkowanie rysunku linii na drobne cząstki, jak i kształt tych cząstek może wnosić pewien sens dodatkowy - na przykład pokazywać fakturę powierzchni przedstawianego przedmiotu.

13    3. Ilustracja Daniela Mroza do opowiadania Sławomira Mrożka oraz ilustracja Barbary Ziembic-

14    kiej do opowiadania Montague Rhodesa Jamesa nie wnoszą istotnie nowych problemów, związanych z rolą kreski w linii. Pozwalają natomiast lepiej niż poprzednie rysunki prześledzić funkcjonowanie kreski w konstrukcji obszaru.

W rysunku Mroza można odróżnić dwa funkcjonalne typy kresek. Kreski, którymi narysowane są włosy dziecka i włosy postaci widniejącej na sztandarze, a także kreski na drewnianej podstawie armaty mają pewien sens mimetyczny: nie tylko zapełniają dany obszar, lecz również charakteryzują go w pewien sposób. Forma kresek pozwala rozpoznać rodzaj powierzchni przedstawianej przez obszar: włosy albo słoje drewna. W pozostałych przypadkach kształt kresek jest niemimetycz-ny. Są to powolne, równe kreski, proste lub regularnie zaokrąglone przebiegające cały obszar za-kreskowany. Jeśli jednak porównamy obszar nieba z przedstawieniem nieba z pejzażu Wolfa Hu-

13.    daniel mróz Ilustracja do Kroniki oblężonego miasta Sławomira Mrożka

14.    Barbara ziembicka Ilustracja do Zagrody Martina Montague Rhodesa Jamesa