ScanImage031 (2)

66

66

Rye. 20. Strefy geobouniczne w północno-wschodniej Europie.

(L-S. Berg, 1947; J.A. Krasnoy, 1986)

1 -północny zasięg drzew owocowych. 2 - północny zaaięg upraw pszenicy i jęczmienia.

Pod uprawę wybierano miejsce w głębi lasu, nalepicj porośnięte drzewami mieszanymi, lub młodym lasem liściastym, w odległości nie większej niż 5-8km od gospodarstwa. Wiosną lub latem wyrąbywano drzewa; krzewy i młode drzewka wycinały kobiety koscrami, większe drzewa mężczyźni - toporami. Stosowano także metodę odzierania kory z drzew na wysokości l-l,5m od ziemi. Zostawione tak drzewa usychały, następnie podpalone waliły się tworząc na ziemi warstwę urodzajnego popiołu. Przed podpaleniem cały przeznaczony pod uprawę kawałek ziemi okopywano rowem, aby zapobiec rozprzestrzenieniu ognia, wybierano też z niego leżące na powierzchni kamienie. Żarzące stosy przewracano długimi drągami, aby rozłożyć popiół równomiernie na całej powierzchni. Pogorzelisko wzruszano drewnianymi sochami, nic karczując korzeni, później wyrównywano broną i wrzucano do ziemi ziarno. Jeżeli wybrany pod uprawę kawałek był porośnięty drzewami iglastymi, to jego przygotowanie wymagało nieco innych zabiegów. Z braku poszycia krzewami, drzewa odzierano z kory, a podsuszone podpalano. Na takim polu zboże wysiewano tylko raz, czasem wiosną, na pozostawionym od jesieni ugorze siano rzepę.

Z procesem wypalania lasu i przygotowywania poletek pod uprawę związanych jest wiele słów w językach zachodniofińskich. I tak, pole porośnięte trawą, przez długi czas nieuprawiane lecz odlcsione przy pomocy ognia, określane jest słowem „aho”; rośliny wyrosłe na pogorzelisku nazywa się „Halme”; kawałek ugoru po wypaleniu, w głębi gęstego, iglastego lasu, nosi miano „huhta”, „huuhta”, „huhti”, „huuha”; na młody, liściasty las wyrosły na pogorzelisku mówi się „kases”; drzewa z odartą korą, zostawione by uschły przed wypaleniem pola, określa się jako „pykała, pykalikkó, pyvaló, pyvaltó, pahalo, pyhalikkó (V. Nissila, 1975, s. 72).

Jak wskazują językoznawcy, terminologia związana z uprawami rolnymi przeniknęła do języków zachodniofińskich jako zapożyczenia bałtyjskie (va-gu=bruzda, ake = brona) i germańskie (ader = radło; pold = pole). Szereg słów fińskich związanych z uprawą ziemi, głównie sprzężajną, objaśnia się jako pożyczki słowiańskie, wskazując jednocześnie ich późną metrykę (P.Ariste, 1956, s. 13).

Żarowa uprawa ziemi nie wymagała żadnych specjalistycznych narzędzi. Taka potrzeba istniała przy ugorowym systemie upraw, kiedy wracano po jakimś czasie na wcześniej już uprawiane pole. Wymagało one wzruszenia warstwy powierzchniowej ziemi, co można było uzyskać przy pomocy drewnianych radeł pozbawionych okuć żelaznych (ryc. 21). Przykłady takich narzędzi znane są z odkryć archeologicznych w warstwach osiedli datowanych na drugą połowę I tysiąclecia (A.L. Szapiro, 1977, s. 16-17). Najstarsze okazy okuć żelaznych radeł znane są z osiedla w Tartu (V. Trummal, 1964, s. 55, tabl. VIla) i ze Starej Ładogi (M.A. Miroljubov, 1972, s. 118-126) z metryką użytkowania w VII-VIII w. (ryc. 22). Podobną metrykę posiadają żelazne okucia narzędzi ornych, odkryte w osiedlach kultury sopek takich, jak Dierievjanica czy Chłopij Gorodek (Drellcborg) nad