klsti607

637

ROZDZIAŁ 20. TRANSPORT

lckhn północnym wschodzie Europy, na północnej krawędzi zasięgu czterokołowego wozu o osiach nieruchomych.

Nieco mniej ciekawe są koła j ednosnoz o w e, używane w r.

516. Wóz. Knin, -nocna Dalmacja, raeh Muz.

zgl. Kijevsko poi je, pół-(Wg fotograf ji w zbio-tn. w Zagrzebiu).

.1812 w Tołvujach na północnym zachodzie europejskiej Rosji, w gu-bernji ołonieckiej (fig. 515, i). Zupełnie podobne znamy z różnych okolic iberyjskiego półwyspu. — Bardzo natomiast zajmujące są koła krzyżowo-szprychowe, używane w Dalmacji i Bośni (ob fig. 515, 6 i 516). Identyczne spotykamy w zapadłych górskich kątach Szwajcarji, a poza tern — w północnych Indjach, gdzie są bardzo pospolite i gdzie obok form z dwiema parami szprych są w użyciu i formy z trzema parami. Z Indji koła te dostały się do części wschodniej Afryki. Zwróćmy uwagę, iż krzyżowo-szprychowa konstrukcja kół właściwa jest także małym kolaskom do pługów (ob. fig. 147) oraz młynom wodnym. Pierwowzór tej konstrukcji, składający się z dwu pojedynczych szerokich snóz, ułożonych nakrzyż, odnaleźć można w starożytnej Asyrji i u dzisiejszych mieszkańców nad Amurem. Jak widzimy, rozmaitość i zwłaszcza geograficzne przetasowanie typów koła są uderzające. To zaś dobitnie przemawia za dawnością tego wytworu (porówn, np. § 183).

Dodajmy tu jeszcze, że jedyną ana-logję dla prymitywnych promieni-sto-szprychowych kół czarnogórskich (fig. 515, 5) znam dotychczas z Persji.

Koła promienisto-szpry-chowe z piastą niekiedy bardzo wydłużoną (fig. 517, 1), z obodem równowąskim, złożonym z dzwon (ob. np. tabl. XXVIII, 1) lub wyrobionym z ciągłego kabłąka (ob. np. fig. 519), rozpowszechniły się na ogromnych przestrzeniach od

Atlantyku do Pacyfiku, mieszając się w wielu krajach z kołami typów poprzednich. Biorąc jednak schematycznie, zasiąg ich wyraźnie zajmuje stanowisko centralne wobec zasięgu kół prymitywnych; są też one z całą niemal pewnością nawarstwieniem najinłodszem. Ale, jak wskazuje archeologja, i to najmłodsze nawarstwienie liczy już sobie tysiące lat wieku.

Bezwzględna większość kół, używanych przez Słowian, należy do typu promienisto-szprychowego; inne stanowią wyjątki i posiadają zasięgi bardzo ograniczone.

644. Napomknęliśmy już wyżej o wozie dwukołowym. Na terytorjach słowiańskich spotkać go można tylko gdzie niegdzie, głównie zaś na południowych krańcach Słowiańszczyzny (w Czarnogórzu,