klsti597

627

ROZDZIAŁ 20. TRANSPORT I KOMUNIKACJE

być dawniej znacznie bardziej rozpowszechniono niż dzisiaj. Dopiero wzrastająca gęstość zaludnienia i idąca z nią w parze gęstość utorowanych dróg, pospolicie uczęszczanych nietylko latem, lecz i zimą, spowodowały zarzucenie tego narzędzia. Przetrwało ono, jak widzieliśmy, w zasięgu przerywanym, należącym do adrjatycko-bałtyckiego typu. — Karpie naogół bardzo ułatwiają chodzenie po śniegu, choć przy świeżym a głębokim niewiele podobno pomagają. Jak wspomniano w jednym z pierwszych rozdziałów, Czarnogórcy posługują się niemi przy ściganiu sarn (ob. § 34).

635. Do biegania po śniegach a tu i owdzie także do chodzenia po błotach służą narty (fig. 509, 4). Dziś nigdzie ich już nawet w najgłuchszych zakątkach Polesia ani polskiej Białorusi nie widziałem, choć tu i owdzie ludność jeszcze o nich pamięta, a w zbiorach etnograficznych w Warszawie przechowuje się okaz, pochodzący z powiatu ihumeńskiego byłej gubernji mińskiej. Zresztą jeden z mych uczniów spotkał jeszcze pod Grodnem narty błotne w użyciu. — Śniegowe narty białoruskie i małorusko-poleskie wyrabiane były zwykle z jesionu, rzadziej z osiny, klonu lub olchy. Podbicia z szerści nie miały. Długość podawano mi różną: od 1*50 do przeszło 2m; szerokość również była zdaje się dość różna (18 cm i więcej). Według Nikiforov-skiego witebsko-białoruskie narty są tak grube i ciężkie (ważą do 15 funtów), że „wprędce męczą nawet przyzwyczajonego do nich człowieka"; dlatego witebscy Białorusini wolą „podróżować u calik (to jest bez nart)“, co można dokładnie sprawdzić „na zimowych śladach, wiodących z drogi do lasu: ilość śladów nart tak się ma do ilości śladów pieszych, jak jeden do stu. W odpowiednich warunkach .narciarz spieszą się i ciągnie na nartach brzemię, jak na sankach". — Znacznie zgrabniejsze od tych witebskich nart są wielkoruskie, spotykane na północnych krańcach wschodniej Europy i w Syberji Długość ich wynosi około półtora metra, szerokość mniej więcej 20 cm; pod spodem bywają zwykle podbite, podobnie jak i narty tubylców Uralu (naprzykład Baszkirów), tubylców Syberji etc., skórą z nóg reniferów, łosi albo koni, obróconą szerścią w dół, to znaczy do śniegu. Dodajmy, że na Białorusi oraz na Polesiu śniegowemi nartami posługiwali się niemal wyłącznie myśliwi i gajowi lub niekiedy robotnicy leśni; w związku z tern omawiane narzędzie bynajmniej nie należało do przedmiotów całkiem pospolitych, któreby można znaleźć w każdej chacie. Mniej więcej podobnie rzecz się ma i dziś w tych okolicach Wielkorusi, gdzie narty są jeszcze w użyciu.

Na Wielkorusi narty zwą się pospolicie łyźi; pod tą samą nazwą zna je lud mało- i białoruski; ale u Mało- i Białorusinów słyszymy obok tego nazwę ir ty, irty, zaś np. u Poleszuków-Małorusinów także narty. Polacy i Czesi musieli niegdyś podobnie jak Rusini używać nart, mają bowiem własną i przytem wspólną nazwę dla tego przy-

40*