klsti617

647

ROZDZIAŁ 20. TRANSPORT I KOMUNIKACJE

nie wozem, nie wyjaśniają nam jednak w sposób pewny, czy wóz ten był czterokołowy, czy też może dwukołowy.

648.    O zwierzętach pociągowych wspomnieliśmy już wyżej (§ 125), tu pozostaje nam tylko dodać jeszcze nieco wiadomości o sposobach zaprzęgu. Małe wózki hołoblowe wielkoruskie bywają zaprzęgane wyłącznie w konie przy pomocy chomąta (§ 655) i duhy (§ 656). Natomiast wozy zachodnio- i południowo-białoruskie oraz małoruskie zaprzęga się bądź w konie, bądź też niekiedy dziś jeszcze w woły. To samo widzimy u Słowian południowych oraz u zachodnich; naogół jednak zaprząg konny dziś już bezwzględnie przeważa nad wołowym. Ilość wprzęganych zwierząt bywa bardzo zmienna. Na Wielko-i Białorusi oraz wschodniej Małorusi i wschodniem Mazowszu małe wozy tamtejsze bywają ciągnione najczęściej przez jednego konia (fig. 528, i i 8). Gdzie indziej spotykamy dość pospolicie zaprząg parokonny. Woły wprzęga się do wozów niekiedy pojedynczo, najpospoliciej parą, a dość często - zwłaszcza w pewnych krajach bałkańskich (Slawonja, Bośnia etc.) — w dwie, trzy lub nawet cztery pary (fig. 523). Podobnie 2 do 6 par wołów zaprzęga się na Ukrainie, na Bałkanach etc. do pługów; to samo widzimy zresztą w po-za-słowiańskich krajach Europy oraz w połud.-zachodniej Azji (np. w Gruzji i Persji). Natomiast na wschodzie Azji radła tamtejsze z reguły ciągnione są 523. Zaprząg w cztery pary wołów. Duvno, pow. Zupa-przez woły, lub ba- ⁿJ^ac> ^Bośnia- (ZbNŻO, t. 4, r. 1899, str. 245, fig. 1). woły pojedyńcze.

Tu i owdzie (np. na północnej Wielkorusi) przechowały się u Słowian ślady dawnego zwyczaju prowadzenia konnego zaprzęgu w ten sposób, że woźnica siedzi wierzchem na koniu. Niegdyś zwyczaj ten był u nas bezporównania bardziej rozpowszechniony; znamy go również z terytorjów poza-słowiańskich w Europie i Azji.

Do popędzania koni służy wyłącznie bat, na woły zaś — bat lub oścień (fig. 528, ii i 12). Ostatni używany jest do dziś dnia przez Słowian bałkańskich; doniedawna zaś można go było widzieć także na Małorusi, Polesiu etc.

649.    Woły zaprzęga się do wozu i narzędzi rolniczych zapomocą jarzma. Jest to — podobnie jak kijanka (§ 611) — jeden z najbardziej zajmujących wytworów pod względem geograficznego rozmieszczenia typów. Więc naprzód, gdy chodzi o jarzmo przyrożne,