klsti625

655

ROZDZIAŁ 20. TRANSPORT I KOMUNIKA

cami Słowiańszczyzny. Spotkać je można w pewnych okolicach południowej Europy oraz w Azji, zwłaszcza w Chinach i w krajach sąsiednich, gdzie są formą panującą a nawet niemal jedyną; prosto bowiem, t. j. niewygięte jarzma pojedyncze należą tam do rzadkości, a jarzem podwójnych, o ile wiem, brak w północnych Chinach i krajach sąsiednich zupełnie.

Państw. Sem. Nauczycielskiego w Mławie). Rys. autor.

Jak daleko jarzmo wołowe sięgało w Europie w kierunku północno-wschodnim, dziś jeszcze dokładnie niewiadomo. Na północno-wschodnich krańcach współczesnej Polski tamtejsi włościanie białoruscy nie pamiętają go, jak twierdzą, zupełnie (ob. mapkę 20). Ale za Dźwiną, na Białorusi witebskiej, używano go jednak. Musiało-tam co-prawda spotykać się rzadko, skoro Nikiforovskij w swej bardzo szczegółowej pracy o ludowej kulturze materjalnej tamtejszej, mówiąc o uprzęży i narzędziach rolniczych, zupełnie je pomija; wzmiankuje zaś o niem tylko przygodnie w innej książce o przesądach. Także Bielenstein w nadzwyczaj wyczerp.ują-cem, obszernem dziele o budownictwie drewnianem i wyrobach z drzewa na Łotwie, choć drobiazgowo opisuje środki transportu, narzędzia rolnicze i t. d.,

0    jarzmie milczy zupełnie. Jednak, ob jaśniając pewien miejscowy wyraz, po wołuje się na (znaną zresztą i ze słów ników) łotewską nazwę jarzma: jugs musiało więc ono być i Łotyszom znano Jakoż według informacji p. F. Lein boćka Muzeum etnograficzne w Dorpa cie posiada kilka sztuk przyrożnych ja rzem z północnej Łotwy. W Estonji je' szczo na początku XIX stulecia zaprząg wołowy był używany powszechnie i przytem nieledwie w większej ilości niż konny; w związku też z tern wszędzie były rozpowszechnione jarzma. W Finlandji oddawna, zdaje się, panował zaprząg konny, lecz i wołowy nie był temu krajowi obcy; używano tam jarzma przy-rożnego i żeberkowo-przyrożnego. Że jarzmo Estów i Finów-Suomi nie jest nabytkiem najnowszych czasów, za tern przemawia zgodna

1    stara nomenklatura jego części. Tak rzemień, którym się je wiąże do rogów bydlęcia, zwie się u Estów jutt, u Finów-Suomi — juta; przy woje (ob. § 654) u obu ludów — rahe; samo zaś jarzmo nazywają Estowie ike, Finowie — ijes (pień ikee). Ostatni wyraz ma być, zdaniem niektórych badaczy, pożyczony od Słowian. Jednak, są-nie znając jarzma podgardlicowego etc. z Bułgarji oraz Serbj i, uważają nawet właśnie jarzmo kulowe za charakterystyczne dla tych krajów. Jest to jednak oczywiście nieścisłe.