klsti605

635

ROZDZIAŁ 20. TRANSPORT I KOMUNIKACJE

północno-wschodniej. Zasiąg tych osi otacza przerywanym olbrzymim, bardzo pięknie się zarysowującym, pierścieniem zasiąg osi ruchomych, poczęści z nim się mieszając. Dodajmy, że prastary, liczący tysiące lat wieku i właściwy wszystkim niemal bez wyjątku językom indo-europejskim, wyraz oś, biorąc etymologicznie, najprawdopodobniej tyle właśnie znaczy co „przedmiot poruszający się, obracający".

042. Jak najstarszym typem osi jest oś ruchoma, tak najstarszym typem koła jest bezwątpienia koło pełne. I tu wskazówki typologiczne łączą się oraz potwierdzają przez wskazówki etnogeo-grafji. Ale zasiąg pełnego koła jest rozleglejszy od zasięgu ruchomej osi, choć zarazem jeszcze bardziej od ostatniego rozproszony. Pełne koła spotykały się między innemi i na ziemiach słowiańskich, zwłaszcza w Bułgarji (fig. 515, 3)¹, tu i owdzie w północno-wschodniej Rosji a podobno nawet w pewnej okolicy halickiego Podola u używanych tam jakoby dawniej wózków dwukołowych.

515. Koła. 1. Koło dwukołowego wozu zyrjańskiego. Okvam, ok. 10 km od m. Ust’-Vym, gub. Vołogda, Z.

5.    S. R. (rekonstrukcja na podstawie opisu 1. Lepe-china. Połnoje sobranije ueenycli pute§estvij po Rossii,

r. 1822, str. 259). -• 2. Koło baskijskie (Anthropos, r. 1912, str. 420). — 3. Koło czterokołowego bawo-łowego wozu bułgarskiego (Bibl. d. Unterhaltung u. d. Wissens, t. 13, r. 1898, str. 219. Uwaga: ilustracja niezupełnie zasługuje na zaufanie). — 4. Koło dwukołowego wozu z Tołvuj, pow. Petrozavodsk, gub. Ołoniec, Z. S. S. R. (K. K. Słućevskij. Po severo-zapadu Rossii, . 2, r. 1897, str 385)^{1 2}. — 5. Koło dwukołowego wozu Czarnogórza (P. Rowiński, I. c., t. 2, cz. 1, str. 707).—

6.    Koło czterokołowego wozu z północnej Dalmacji, Knin, wzgl. Kijevsko polje (wg rys. nadesłanego przez

prof. dr. M. Gavazziego; ob. też fig. 516).

Koła takie bywały bądź z jednego kawałka, bądź też zbijano je z kilku desek zapomocą drewnianych listw. Podobne widzimy i poza Słowiańszczyzną w Europie i Azji, a listwy te — t© zabytek prastary, to, jak świadczy szereg wkazówek, pierwsze zwiastuny szprych.

Najbardziej tu dla nas zajmujące koła pełne, zbite z desek zapomocą listw, widział I.

Lepechin w r. 1769 na płn.-wschodnich rubieżach europejskiej Wielkorusi we wsi zyrjań-skiej Okvam w odległości 9 wiorst (około 10 kim) od Ust’-Vymu.

Podany przez niego 0 pis tych kół, jak zarówno i opis całego odnośnego wozu, jest tak

1

¹ Ob. tu SbNU, t. 18, r. 1901, str. 129.

2

Rys. 515, 4 wykonano na podstawie pobieżnego szkicu, sporządzonego w an-tykwarskiej księgarni.