ScanImage050

104

uznanych za „święte” i przy nich odprawiano stosowne obrzędy, a wreszcie może ustawiano je przy cmentarzach lub grobach rodzinnych (A. Caune 1974, s. 89 n).

Podział czasu Finowie Zachodni opierali na obserwacji zachowani, słońca (E. Pass, 1938, s. 397), podobnie jak było to w zwyczaju wszystkich innych ludów ugro-fińskich (N.D. Konakov, 1990, s. 105). Początek roku związany był z dniem letniej równowagi dnia i nocy, co w korelacji & współczesnym podziałem czasu miało miejsce około 21 marca. Drugim najważniejszym momentem w słonecznym podziale czasu był dzień zimowe; równowagi dnia i nocy, który przy synchronizacji współczesnego kalendarza przypada na dzień 22 września. Rok więc dzielono na dwie części: letnią i zimową. Początek pierwszej oznaczał dla rolników i hodowców' podjęcie prac w polu i przy wypasie utrzymywanych stad. Dla myśliwych kończy) okres polowań na zwierzynę dziką, wędrówek po puszczy, okres gromadzenia futer i skór upolowanej zwierzyny. Zimowa pora roku oznaczała dla rolników i hodowców czas spokoju i korzystania z dóbr zebranych w^r ciągu minionego lata, dla myśliwych czas aktywnej działalności gospodarczej. Podział roku na dwie fazy letnią i zimową miał więc głębokie, naturalne uzasadnienie.

Wiadomo, że ludy ugro-fińskic nic znały podziału czasu na miesiące (E. Pass, 1938, s. 419). Dni grupowano w większe jednostki oznaczane cyframi. Niestety nie wiemy jaką liczbę dni obejmowała taka jednostka. Przypuszcza się, że Ugrowic (np. Węgrzy) odliczali 7 dni jako zwyczajne i przedzielający je dzień traktowali wyjątkowo. Powszechniejszy był zwyczaj grupowania dni po 9, co było związane z charakterystycznym dla ludów pierwotnych rytmem cyfr 3, 6, 9 (N.D. Konakov, 1990, s. 117).

Jakby potwierdzeniem takiej praktyki podziału czasu jest odnaleziony nad Wyczcgdą, w^r ośrodku kultu pogańskiego fińskich ludów Korni, przedmiot potraktowany przez archeologów jako „kalendarz” (K.S. Koroliev, 1976, s. 24). Jest to płaskie, odlane z brązu kółko grubości 2 mm, średnicy wewnętrznej 50 mm i zewnętrznej 90 mm. Na powierzchni kółka znajduje się dziewięć figurek zwierzęcych i dwie okrągłe rozetki (ryc. 44). Figurki przedstawiające niedźwiedzia, jelenia, gronostaja, rosomaka, łosia, wydrę, lisa. wiewiórkę i kunę zostały wykonane w tzw. permskim stylu zwierzęcym, typowym dla w'czesnośrednio wiecznej sztuki zdobniczej kultury rodanow-skięj, rozwijającej się w dorzeczu Kamy między IX a XIV w. (V.A. Oborin 1976, s. 34). Na zewnętrznej krawędzi koła, między dwoma różniącymi się sposobem przedstawienia rozetami, znajdują się głębokie kreski, zgrupowane po 9 i oddzielone nieco grubszym nacięciem.

Interpretacja tego przedmiotu jako kalendarza jest dość prawdopodobni hipotezą, choć jak dotąd nie potwierdzoną podobnymi odkryciami z innych obszarów osadnictwa fińskiego lub ugryjskiego. Zgodnie z odczytami badaczy kalendarz przedstawia podział czasu według faz słońca. Rozetka krop kowana oznacza letnią równowagę dnia i nocy, gładka - zimową. FiguÓ-

Ryc. 44. Dżudżyj Jar nad Wyczegdą. Brązowe kółko z figurkami zwierząt Domniemany kalendarz ugro-fiński z pocz. II tys. (N.D. K.oaakov, 1990).

zwierzęce wyznaczają mniejsze odcinki czasu upływającego w porze letniej i zimowej. Rok rozpoczynał się czasem niedźwiedzia, zaś pierwszą, letnią jego połowę kończył czas rosomaka.

Zgodnie z mitologią fińską i ugryjską niedźwiedź zbudziwszy się z zimowego snu odbierał łosiowi słońce i oddawał je ludziom (A.F. Anisimov, 1959, s. 13-14; A.l. Mazin, 1984, s. 9). Niedźwiedź w mitologii Finów Zachodnich zajmował szczególną pozycję, był bohaterem pieśni i specjalnych obrzędów, jemu składano ofiary i proszono o różne względy (M. Haavio, 1979, s. 21-47). Drugą połowę roku rozpoczynał czas łosia, a kończył czas kuny. Zgodnie z mitologią ludów ugryjskich i fińskich, łoś to symbol polowań rozpoczętych przez niego pogonią za słońcem, które zawsze udawało mu się dogonić, porwać i schować przed ludźmi. Wtedy na ziemi następowała noc, trwająca do czasu odebrania łosiowi słońca przez niedźwiedzia (A.l. Mazin, 1984, s. 9). Każde z przedstawionych na omawianym przedmiocie zwierząt oznaczających konkretne odcinki czasu pory zimowej, a więc wydra, lis, wiewiórka i kuna, odgrywało ogromną rolę w życiu myśliwych i traperów nie tylko strefy tajgowej, lecz całej północy. Udane polowania w najbardziej odpowiedniej porze roku, to dobrobyt nie tylko dla myśliwych, lecz także