ScannedImage 11

70 Religie Bliskiego Wschodu

li go ukarać. Agdistis, upity winem przez Dionizosa, nieświadomie dokonał samoka-stracji. Z jego krwi wyrosło drzewo granatu, którego owoc zapłodnił Nanę, córkę boga Sangariosa. Nana urodziła Attisa, bardzo pięknego młodzieńca, o którego względy rywalizowały Kybele i Agdistis (była ona już wówczas boginią, w pewnych źródłach utożsamianą z Kybele). Za sprawą Agdistis, Attis wpadł w szaleństwo, dokonał samokastracji i w wyniku upływu krwi zmarł. Agdistis przeniosła jego ciało do Pessi-nus, pochowała u podnóża góry zwanej Agdistis oraz na jego cześć ustanowiła święto i kolegium kapłańskie.

Agdistis jest postacią bardzo mocno związaną z anatolijskimi, a zwłaszcza frygij-skimi (później także greckimi) kultami {Godnościowymi (Kybele, Attis, Dionizos) o charakterze orgiastycznym i ekstatycznym. Wyróżniały się one tym, że kapłani tych bóstw, po wprowadzeniu się w stan ekstazy, dokonywali na sobie kastracji.

W ten sposób pewne idee religijne, zrodzone na Bliskim Wschodzie (np. w Syrii), zdradzające skłonności do ekstazy i rytuałów orgiastycznych, przenikały za pośrednictwem ośrodków anatolijskich (w tym i hetycko-huryckich) na Zachód, do świata egejskiego.

SEMICI ZACHODNI

Wśród Semitów zachodnich rozróżnia się dwie podstawowe grupy: kananejsko--fenicką i aramejską"⁷. Przedstawicieli pierwszej można było spotkać na terenach Palestyny i Syrii już od IV tys. p.n.e. Od połowy III tys. napływały z pustyni arabsko--syryjskiej do Mezopotamii semickie plemiona zwane Amorytami, które na początku II tys. przejęły władzę w Isin, Larsie, Mari i Babilonie. Także o państewkach semickich, które pojawiły się w pierwszej połowie II tys. p.n.e. w Syrii i Palestynie, mówi się jako o amoryckich, gdyż w języku akadyjskim tereny na zachód od Eufratu nazywano wówczas Amurru (kraj zachodni). Najważniejsze z nich to Alalah, Katna i Jamchad (Aleppo). Termin Amurru oznaczał zatem raczej terytorium, a nie jakiś jednolity lud¹¹⁸.

Do pierwszej grupy należą Kananejczycy i Fenicjanie (później także Kartagińczy-cy). Terminem „Kananejczycy” określa się plemiona semickie, które zajmowały tereny od Półw. Synaj (na południu) po góry Taurus (na północy)¹¹⁹. Wspominają o nich teksty z Mari w XVIII w. p.n.e., Syrii (inskrypcja akadyjska na posągu Idrimi z Alalah w drugiej połowie XVI w. p.n.e.) i Egiptu (od XV w. p.n.e., np. stela Amenhote-pa II z Memfis). Na zajętych terenach założyli oni szereg księstw lub miast-państw, zależnych od Egiptu, Mitanni i Hetytów. Poznanie religii Kananejczyków stało się możliwe dzięki odnalezieniu starożytnych archiwów, zwłaszcza w Ugarit¹²⁰, Ebli, Emar i Ekalte. Od XIII w. p.n.e. z Palestyny wypierali Kananejczyków Izraelici oraz Filistyni.

Termin „Fenicjanie” jest pochodzenia greckiego. Spotykamy go już u Homera (jako foinike). Oni sami nazywali siebie Kananejczykami, a wyodrębnili się z tej grupy w wyniku najazdów semickich (Izraelitów, Aramejczyków) i Filistynów. Nie ma pewności, czy byli oni Semitami. Starożytni autorzy ich pierwotną ojczyznę umieszczali na wybrzeżu Morza Czerwonego (Herodot, I 1; VII 89) lub Zatoki Perskiej

¹¹⁷ O religiach tych ludów piszą m.in.: J. Mendclsohn, Religiom of the Ancienl Near East, New York 1955; W. Robertson Smith, The Religion of the Semites. The Fundamental Imtitutiom, New York 1959; R. Labat, A. Caąuot, M. Sznycer, M. Vieyra, Les religions du Proche Orient asiatigue, Paris 1970.

A. Tschirschnitz, Dzieje ludów biblijnych, Warszawa 1994, s. 154 n.

¹¹⁵ Tereny te określali oni jako kn ’n (Kanaan), stąd nazwa Kananejczycy. Termin Kanaan pojawia się w akadyjskich tekstach klinowych w XV w. p.n.e. Do języków kananejskich zalicza się: fenicki, hebrajski, amonicki i moabicki.

¹²⁰ Znalezione tam polityczne archiwa pochodzą z XIV-XIII w. p.n.e. Ugarit to niewielkie państwo obejmujące terytorium około 3-3,5 tys. km kw., w którym mieszkało (w stolicy oraz około 200 wsiach) przypuszczalnie 20-25 tys. ludzi (M. Heltzer, Royal Economy in Ancient Ugarit, [w:] State and Tempie Economy in the Ancient Near East (red. E. Lipiński), Leuven 1979, t. II, s. 459.