ScannedImage 12

72 Religie Bliskiego Wschodu

w	WSCHÓD STAROŻYTNY drugiej połowie II tysiąclecia pn.e..
Skala 1 25 000 000 9 250 500 km | | Państwo Egipskie z« XVIII dyn. około r. 1450
	Mltanni w XV w.
	, Hetyckie w w. XV-XII1
rzu	, Babilońskie za III dynastii (kaszycklej)
•mmmmmm	(od XVI - XIII w.) , Asyryjskie na gruzach państwa Mltanni
mmmm\	lod XIV w.i “rzcjSciowe podboje w Babilonii (Tukulti-ninurta ok. r 12401

4. Wschód starożytny w drugiej połowie II tysiąclecia p.n.e.

(Strabon, XVI 3,4; Pliniusz, IV 36). Jednak w wyniku przebywania na terenach zajętych przez Semitów znaleźli się w sferze oddziaływania ich kultury. Fenicjanie zamieszkiwali pas wybrzeża między Morzem Śródziemnym a górami Liban, od Arados do Akko. Nie stworzyli jednego organizmu państwowego lecz kilka miast-państw, luźno ze sobą powiązanych: Tyr, Sydon, Byblos (Gubią), Berytos, Amrit, Symirra, Arados. W kananejskim mieście Ugarit, zniszczonym około 1200 r. p.n.e. przez „ludy morza”, a odkrytym w 1928 r., znaleziono archiwa z XIV-XIII w. p.n.e. z tekstami zapisanymi w miejscowym dialekcie semickim za pomocą liczącego 30 znaków pisma alfabetycznego¹²¹. Z pisma tego w XII w. p.n.e. wyłonił się alfabet fenicki (inskrypcja z XI w. p.n.e. na sarkofagu króla Byblos, Achirama), w IX w. p.n.e. przejęty przez Greków i Aramejczyków. W latach 1937-39 i 1946-49 odkopano Alalah. Znalezione tam, i w Ugarit, zabytki ujawniły wpływy babilońskie, hetyckie¹²² i egipskie. Najazd „ludów morza” ok. 1200 r. p.n.e. spowodował wielkie zniszczenia na Bliskim Wschodzie, co wykorzystały ludy semickie, zwłaszcza Aramejczycy, zajmując te tereny i spychając Fenicjan na samo wybrzeże i odcinając ich od reszty kraju.

Do poznania kultury (i religii) fenickiej przyczyniły się teksty z Ugarit¹²³, inskrypcje egipskie i asyryjskie, Roczniki Tyru (okres X-VIII w. p.n.e.), Biblia (księgi Samuela i Królewskie), fragmenty dzieła Filona z Byblos (64-141) Historia fenicka¹²⁴ (informacje o religii kananejskiej miał on czerpać od fenickiego kapłana z Berytos, Sanchuniatona, żyjącego w czasach Mojżesza), teksty Plutarcha (ok. 50 - ok. 120) i Lukiana (123-190) oraz wykopaliska archeologiczne. Rozkwit kultury fenickiej nastąpił od około 1200 r. p.n.e., kiedy po najeździe „ludów morza” Fenicja wykorzystała osłabienie Egiptu i uzyskała niepodległość. Do wielkiego znaczenia doszły miasta: Sydon (dominujący), Tyr (po 1000 r. p.n.e. wysunął się na czoło), Arados, Byblos, Berytos i Symirra. Zacieśniły się wówczas kontakty fenicko-izraelskie (za panowania Dawida_v Salomona, Omriego, Achaba i Jorama). Córka władcy Tyru (Ittobaala), Ize-bel, poślubiła króla Izraela Achaba (873-853 r. p.n.e.), a ich córka, Atalia, poślubiła króla Judei, Jorama (852-845 r. p.n.e.). Dzięki poparciu Achaba, Izebel i Atalii, kult Ba‘ala i Asztarte przenikał z Fenicji do Izraela i Judei. Stopniowo, zwłaszcza od IX w. p.n.e., zwiększa się polityczna dominacja Asyrii, prowadząca do podboju Fenicji. Potem nastąpił okres panowania babilońskiego (początek VI w. p.n.e.), perskiego (od 539 r. p.n.e.), macedońskiego (od 331 r. p.n.e.) i rzymskiego (od 64 r. p.n.e.).

Plemiona aramejskie (Semici grupy pn.-zach.) zaczęły wdzierać się z Półwyspu Arabskiego do Mezopotamii i Syrii w drugiej połowie II tys. p.n.e. Termin „Aram” pojawił się wcześniej: w tekstach z Nippur (około 2000 r. p.n.e.), Mari (około 1700 r. p.n.e.) i Ugarit (połowa XIV w. p.n.e.). Według Księgi Rodzaju, w epoce Patriarchów Aramejczycy zamieszkiwali Mezopotamię północną (Aram Naharaim) i utworzyli tam drobne państewka (Bit Adini, Bit Amukkani, Bit Jakini). Wspominają o tym tek-

^IJI Język ugarycki zalicza się do grupy języków zachodnioscmickich i uznaje za bliski hebrajskiemu, fenickiemu, aramejskiemu lub amoryckicmu (W. Tyloch, Odkrycia w Ugarit a Stary Testament, Warszawa 1980, s. 26).

^,Jł Około 1350 r. p.n.e. Ugarit znalazło się pod panowaniem hetyckim (świadczy o tym traktat Niqma-du z władcą hetyckim, Suppiluliumą).

^,łJ J. Aislcitner, Die mythologischen und kultischen Texte aus Ras Schamra, Budapcst 1964.

¹²⁴ Jej streszczenie znajduje się w dziele Euzebiusza z Cezarei (zm. w 340 r.) Praeparatio Evangelica.