ScannedImage 14

i państwem przeprowadzony jest konsekwentnie, chód jednocześnie nigdzie częściej aniżeli w USA czołowi reprezentanci polityczni nie powołują się na Boga. Jakie idee skrywa ta retoryka? Bellah poddał analizie mowę inauguracyjną Johna F. Kennedy’ego, aby wyabstrahować z niej religijne komponenty i w doszedł do wniosku, że wszechmogący Bóg, na którego się przysięga, nie jest czczony w obrębie jakiegoś konkretnego kultu, nie potrzebuje on ołtarzy ani kapłanów, żadni teologowie nie filozofują nad jego atrybutami, a i on sam nie udziela żadnych objawień. Niemniej jego niewidzialna ręka kieruje historią ludzi, a przede wszystkim historią narodu amerykańskiego, jako „narodu bożego” (nation under God). Dalsze badania empiryczne wykazały, że owa cml religion przedstawia sobą czynnik szczególny, który wprawdzie koreluje pozytywnie z innymi wymiarami religijności, ale jest mimo wszystko empirycznie odróżnialny¹.

Dyskusja wokół cml religion nie jest jeszcze zamknięta. Podejmowano próby przeniesienia tej koncepcji także i na inne społeczeństwa². Przy całej aktualności problemu nie powinno się przeoczyć, że już w 1955 roku Will Herberg wyraził uzasadnione przypuszczenie, iż u podstaw amerykańskiego pluralizmu daje się rozpoznać pewien pierwiastek metafizyczny, łączący ame-rican way of life z kategoriami religijnymi³.

Ale nie tylko w sferze religii politycznej podejmowano próby badania niezorganizowanej religii. Pod hasłem non-doctrinal religion lub invisible religion⁴ powstało szereg prac, które, jak dotąd, traktować należy raczej jako rozwijanie pomysłów wartych opracowania. Choć nie sposób jeszcze definitywnie wyrokować, niemniej stwierdzić już można, że nie da się dłużej mówić o religii, także w odniesieniu do współczesnego społeczeństwa, jako o fenomenie istniejącym wyłącznie w postaci zorganizowanej. Religia niezorganizo-wana nie egzystuje jednak jako opozycja wobec formy zorganizowanej, lecz zdaje się tworzyć substrat zorganizowanego pluralizmu religijnego. Jak dotąd, badania koncentrowały się przede wszystkim na tym, aby w ogóle ową nie-zorganizowaną religię uczynić zauważalną. Nie podejmowano jeszcze wcale zadania polegającego na określeniu „społecznego ciała” tej religii, uwarunkowań jej egzystencji i modalności jej ponadindywidualnego trwania. Tutaj otwiera się szerokie pole dla pracy, która będzie prowadzić do kooperacji socjologii religii z naukami o kulturze w szerokim sensie. Europejska socjologia religii ma pod tym względem, w porównaniu z amerykańską, znaczący deficyt, choć już istnieją pojedyncze prace, które pozwalają mieć nadzieję, że także i w Europie zadanie to wreszcie zostaje podjęte⁵.

175

1

   D. C. Wimberley i in., The CMI Religious Dimension: Is It There?, w: Social Forces 54 (1976), ss. 890-900.

2

   R. N. Bellah, P. E. Hammond, Varieties of CMI Religion, 1980.

3

   W. Herberg, Protestant, Catholic, Jew. An Essay in American Religious Sociology,

1955.

4

   C. C. Lemert, Defming, Non-Church Religion, w: Review of Religious Research, 16 (1975), ss. 186-197; J. M. Yinger, A Structural Examination of Religion, w: Journal for the Scientific Study of Religion 8 (1969), ss. 88-89 oraz tegoż: The Scientific Study of Religion, op. cit., ss. 32-40; H. M. Nelson i in., A Test of Yinger’s Measurement of Non-Doctrinal Religion, w: Journal of the Scientific Study of Religion 16 (1977), ss. 395-401; W. C. Roof i in., Yinger’s Measurement of Non-Doctrinal Religion, ibidem, ss. 403-408; T. Luckmann, The Invisible Religion, 1967.

5

R. Bocock, Ritual in lndustrial Society, 1974.