ScannedImage 22

osiemdziesiątych XX wieku religia na całym świecie uczestniczyła aktywnie w różnego typu publicznych działaniach zbiorowych, zarówno agonistycz-nych, jak i dyskursywnych, często po obu zantagonizowanych stronach, sama będąc zarazem przedmiotem i podmiotem sporów i debat. Rzecz nie w tym zatem, aby dociekać, czy religia ze swej istoty jest dobra czy zła dla polityki, funkcjonalna czy dysfunkcjonalna dla systemu społecznego, postępowa czy wsteczna z historycznego punktu widzenia. Przedstawiciele nauk społecznych, zarówno jako czynni uczestnicy zdarzeń, jak i jako teoretycy zaangażowani w dokonywanie rozróżnień i wytyczanie granic, będą musieli wypracować analityczne i normatywne kryteria dla wyodrębnienia rozmaitych form religii publicznych i ich potencjalnych społeczno--historycznych skutków. Przede wszystkim jednak przedstawiciele nauk społecznych muszą zrozumieć, że mimo wszelkich sił strukturalnych, uzasadnionych nacisków i licznych ważnych powodów spychających religię w nowoczesnym zsekularyzowanym świecie do sfery prywatnej religia posiada i najprawdopodobniej będzie nadal posiadać swój wymiar publiczny. Teorie nowoczesności, teorie nowoczesnej polityki i teorie działania zbiorowego, które systematycznie ignorują ten publiczny wymiar nowoczesnej religii, są z konieczności teoriami niekompletnymi.

i

M

II. PIĘĆ STUDIÓW MONOGRAFICZNYCH. WPROWADZENIE ANALITYCZNE

W przedstawionych tu studiach monograficznych rozpatrujemy pięć .różnych przypadków transformacji religii publicznych na drodze ku nowoczesności. Każde ze studiów empirycznych dzieli się na dwie części. Pierw-, sza część, historyczna, rekonstruuje w bardzo ogólny sposób wyraźnie od-mienne modele sekularyzacji oraz historie strukturalnych relacji między IjKościołem, państwem i społeczeństwem w dwóch typach środowisk. Druga fgtaEęść, współczesna, analizuje role publiczne, jakie w ostatnich dziesięcioleciach odegrały religie.

§v^:. Wspomniane dwa typy środowisk to terytorialne Kościoły narodowe ppraz konkurujące ze sobą na wolnym i pluralistycznym rynku religijnym igjenominacje. Trzy pierwsze studia, dotyczące katolicyzmu w Hiszpanii, iPolsce i Brazylii, przedstawiają trzy różne historie trzech typowych teryto-prialnych Kościołów narodowych, które, mimo wspólnej katolickiej doktry-|f|y, wspólnych obrzędów i struktur kościelnych, ukazują wyraźnie odmienne gjpodele stosunków między Kościołem, państwem i społeczeństwem. Każda |Z opisywanych historii, choć ogniskuje się wokół tych samych centralnych pkategorii, będzie rozpatrywana oddzielnie. Zamiast umieszczać je we wspól-Inej analitycznej ramie, próbowałem sprawić, aby obrazowały różne i zmiennie znaczenie centralnych kategorii analitycznych.

|._r Kategorie socjologiczne mają z natury rzeczy charakter historyczny R.fenomenologiczny. Historyczny, ponieważ historyczna jest rzeczywistość pspołeczna, w której zbadaniu mają służyć pomocą. Wraz z historyczną

125