ScannedImage 33

koncepcji struktury instytucjonalnej jako odbicia kosmicznego porządku. Z drugiej strony, w Indiach, pojęcie dharmy (społeczny obowiązek, szczególnie obowiązek związany z kastą), odnoszące jednostkę do powszechnego porządku uniwersum, przetrwało większość radykalnych prób interpretowania na nowo znaczenia tego porządku. W Izraelu wiara w zasadniczo transcendentnego Boga historii doprowadziła do podważenia tego schematu, zaś w Grecji stało się tak za sprawą uznania ludzkiej duszy za podstawę racjonalnego uporządkowania świata¹. Te dwa ostatnie przykłady przekształceń niosły głębokie konsekwencje dla religijnej legitymizacji. W przypadku Izraela prowadziło to do interpretowania instytucji w kategoriach objawionych boskich imperatywów, zaś w przypadku Grecji — do interpretacji opartych na racjonalnie pojmowanych założeniach dotyczących natury ludzkiej. Obydwa te przekształcenia niosły ze sobą Izraelitom i Grekom zalążek świeckiego postrzegania społecznego porządku. Nie ma potrzeby, aby w tym momencie zajmować się pochodnymi historycznego rozwoju ani też faktem, że znaczące masy ludzi, aż do naszych czasów, ciągle wyobrażają sobie społeczeństwo w zasadniczo archaicznych kategoriach, nie biorąc pod uwagę przekształceń dokonujących się w „oficjalnych” definicjach rzeczywistości. Rzeczą zasługującą na podkreślenie jest to, że nawet tam, gdzie schemat mikrokosmos-makrokosmos został podważony, religia pozostawała przez wiele wieków głównym instrumentem legitymizacji. Izrael poprzez całe swoje istnienie jako autonomiczne społeczeństwo legitymizował swoje instytucje w kategoriach bożego objawionego prawa². Miasto greckie i uzależnione od niego instytucje legitymizowano w kategoriach religijnych i legitymizacje te mogły nawet rozprzestrzeniać się, aby zaistnieć w Imperium Rzymskim w późniejszej erze*.

Powtórzmy zatem: istotną z historycznego punktu widzenia rolę religii w procesie legitymizacji można ująć w kategoriach wyjątkowej zdolności religii do „umieszczania” ludzkich zjawisk w kosmicznym układzie odniesienia. Każda legitymizacja służy podtrzymaniu rzeczywistości — takiej, jak jest ona zdefiniowana w określonej ludzkiej zbiorowości. Religijna legitymizacja ma odnosić zdefiniowaną przez człowieka rzeczywistość do ostatecznej, uniwersalnej i świętej rzeczywistości. Z natury nietrwale i przemijające konstrukcje ludzkiego działania przyobleka się zatem w otoczkę ostatecznej pewności i trwałości. Mówiąc inaczej, stworzonym przez człowieka nomosom nadaje się kosmiczny status.

Kosmizacja ta oczywiście odnosi się nie tylko do wszechogarniających nomicznych struktur, lecz także do określonych instytucji i ról w danym społeczeństwie. Przypisany im kosmiczny status ma charakter obiektywny, to znaczy staje się częścią obiektywnie dostępnej danej rzeczywistości instytucji i ról. I tak na przykład, instytucję boskiego pokrewieństwa i liczne role, które ją uobecniają, rozumie się jako decydujące ogniwo pomiędzy światem ludzi i światem bogów. Religijna legitymizacja władzy, jaka obowiązuje w tej instytucji, nie jawi się jako ex post usprawiedliwienie wyrażone przez kilku teoretyków, lecz jest ono obiektywnie obecne, gdy zwykły człowiek w trakcie swojego codziennego życia zderza się z tą instytucją. Przeciętny człowiek w sposób odpowiedni wprowadzony poprzez socjalizację w rzeczywistość swojego społeczeństwa, nie może traktować króla inaczej ni źli przypisanego roli, która uobecnia podstawowy porządek uniwersum i, co więcej, takie samo założenie może poczynić sam król. Tym sposobem kosmicznego statusu instytucji „doświadcza ³

69

1

   Odnośnie do szczegółowej analizy dotyczącej rozerwania schematu mikrokosmos-makrokosmos w Izraelu i Grecji, por. odpowiednio Vttgelin, dz. cyt., t. I i t. II-III.

2

   Na temat religijnej legitymizacji w Izraelu, por. R. de Vaux, Les institutions de l’Ancien Testament, Paryż, Editions du Cerf, 1961. Ta ważna praca jest teraz dostępna w angielskim przekładzie.

3

Na temat religijnej legitymizacji w Grecji i Rzymie klasyczną pracą z dziedziny socjologii religii jest ciągle: Fustel de Coulanges The Ancient City. Praca ta jest szczególnie interesująca ze względu na wpływ, jaki wywarła na sposób myślenia Durkheima o religii.