SDC11630

System międzynarodowy

zagadnień poruszanych w tej książce. Faszyzm i socjalizm były silami napędowymi instytucjonalnej transformacji, która jest przedmiotem refleksji autora. Elan rital, który w zagadkowy sposób popchnął Niemców, Rosjan i Amerykanów do walki o lepsze miejsce w wyścigu historii, to jedna z okoliczności, w jakich rozwija się nasza historia, natomiast sens socjalizmu i faszyzmu, a także Nowego Ładu stanowi integralną część poruszanej problematyki.

lo prowadzi nas do tezy, której udowodnienie pozostaje jeszcze przed nami - tezy. zgodnie z którą źródła kataklizmu tkwią w utopijnych dążeniach liberalizmu gospodarczego do zbudowania samoregulującego się systemu rynkowego. Teza ta zdaje się przydawać owemu systemowi prawie mitycznych możliwości. Zakłada, że system waluty złotej, równowaga sił i liberalne państwo — fundamenty dziewiętnastowiecznej cywilizacji - były ostatecznie ukształtowane przez wspólną matrycę, jaką był samoregulujący się rynek.

Twierdzenie to wydaje się skrajne, a nawet szokujące w swoim rażącym materializmie, jednak osobliwość cywilizacji, której załamania się byliśmy świadkami, tkwiła właśnie w tym, że cywilizacja ta opierała się na fundamentach ekonomicznych. Także inne społeczeństwa i cywilizacje były ograniczane przez materialne warunki własnej egzystencji - to wspólna cecha życia ludzkiego, wszelkiego życia w ogóle: zarówno religijnego, jak i niereligijnego, materialistycznego 1 spirytualistycznego. Czynniki ekonomiczne ograniczają wszystkie typy społeczeństw. Dziewiętnastowieczna cywilizacja była ekonomiczna w innym, wyjątkowym rozumieniu - opierała się na dążeniu rzadko uznawanym za istotne w historii społeczeństw i z pewnością nigdy wcześniej niewykorzystywanym do uzasadniania działań i zachowań w życiu codziennym, mianowicie na żądzy zysku. Samoregulujący się mechanizm rynkowy był jedynie naturalnym przedłużeniem tegp założenia.

Mechanizm, który żądza zysku wprawiła w ruch, był w swojej efektywności porównywalny jedynie z najbardziej gwałtownymi wybuchami religijnej euforii. W ciągu jednego pokolenia cały świat został poddany jego wpływom, jak wszyscy wiemy, mechanizm ten zaczął dojrzewać w Anglii w następstwie rewolucji przemysłowej, w pierwszej połowie XIX wieku. Dotarł on do pozostałej części Europy i do Ameryki mmej więcej pięćdziesiąt lat później. Ostatecznie w Anglii, na kontynencie europejskim, a nawet w Ameryce codzienność kształtowały podobne problemy w ramach wzorca, którego

podstawowe cechy były identyczne we wszystkich krajach cywilizacji Zachodu. Aby zrozumieć przyczyny kataklizmu, musimy skoncentrować uwagę na narodzinach i upadku gospodarki rynkowej.

Społeczeństwo rynkowe powstało w Anglii, jednak to na kontynencie jego słabości stały się źródłem najbardziej tragicznych w skutkach komplikacji. Chcąc zrozumieć niemiecki faszyzm, musimy powrócić do ricardiańskiej Anglii. Należy z naciskiem podkreślić, że wiek XIX był stuleciem Anglii. Rewolucja przemysłowa była wydarzeniem angielskim. Gospodarka rynkowa, wolny handel i system waluty złotej to wynalazki angielskie. W latach dwudziestych XX wieku instytucje te upadały na całym świerie. a w Niemczech, we Włoszech czy w Austrii proces ten był szczególnie dotkliwy i miał znacznie większe znaczenie polityczne niż w innych krajach. Niezależnie od scenerii i temperatury finałowych epizodów, długoterminowe czynniki, które rozbiły tę cywilizację, trzeba jednak analizować w miejscu narodzin rewolucji przemysłowej - czyli w Anglii.