Skan20110103004

Początek rozwoju piersi u dziewcząt zazwyczaj wyprzedza o około pół roku wystąpienie owłosienia łonowego. Najwcześniej — wraz ze zmianą wymiarów miednicy - zaczynają rosnąć pojedyncze, jasno pig-meńtowane włosy na zewnętrznych wargach sromu; pod koniec okresu pokwitania owłosienie jest ciemne, kędzierzawe i szorstkie, tworzy kształt odwróconego trójkąta na wzgórku łonowym. Pełny rozwój owłosienia trwa ponad dwa lata; dopiero wówczas pojawia się owłosienie pachowe. U dziewcząt zarówno owłosienie łonowe, jak i owłosienie pod pachami jest efektem działania androgenów nadnercza, nie zaś estrogenów (zestawienie 2).

Pierwsza miesiączka (menarche)

Niewątpliwą cechą o największym znaczeniu diagnostycznym dla oceny tempa dojrzewania u dziewcząt jest wystąpienie pierwszego miesięcznego krwawienia, czyli menarche. Wystąpienie menarche nie oznacza końca dojrzewania, lecz jedynie pewien etap tego procesu. Z fizjologicznego punktu widzenia menarche oznacza początek kontrolowanej przez podwzgórze gonadotropowej aktywności przysadki i ..cyklicznej czynności jajników. Innymi słowy, od tego momentu gonady żeńskie (jajniki) wydzielają hormony w stopniu wystarczającym do wywołania przyrostu i złuszczenia się błony śluzowej macicy, obficie ukrwionej i przygotowanej do ewentualnego przyjęcia i odżywienia zapłodnionej komórki jajowej (ciąży).

Menarche pojawia się po skoku pokwitaniowym i po osiągnięciu przez dziewczęta co najmniej trzeciego stopnia rozwoju zewnętrznych cech płciowych (stadium M₃-M₄ rozwoju gruczołów piersiowych). Istnieje przy tym ścisła korelacja występowania menarche z dojrzewaniem kośćca (wymagany wiek kostny to 13-14 lat). Wystąpienie pierwszego miesięcznego krwawienia nie zahamowywuje procesu wzrastania; wielkości przyrostów po rozpoczęciu miesiączkowania do zakończenia procesu wzrastania wysokości ciała wynoszą średnio 6,5 cm.

Po rozpoczęciu miesiączkowania obniżeniu ulega podstawowa przemiana materii i częstość tętna, a podwyższeniu — ciśnienie tętnicze. Mimo że brak jest stałej zależności pomiędzy stężeniem estrogenów a stopniem rozwoju dziewcząt, to jednak wydalanie estradiolu jest przeciętnie 2-krotnie wyższe u dziewcząt miesiączkujących niż przed menarche.

W polskiej populacji menarche występuje pomiędzy 10 a 17 rokiem życia, średnio ok. 13 roku życia. Istnieje wiele czynników wpływających tak na przyspieszenie, jak i opóźnienie wieku menarche. Są to zarówno czynniki genetyczne (predyspozycje rodzinne, czynnik rasowy), ale i takie czynniki, jak: klimat szerokości geograficznej, warunki bytowe, w tym — niedożywienie, zła higiena, choroby osłabiające organizm, niepełnosprawność itp.

Menarche jest cechą silnie uwarunkowaną genetycznie (kierowaną przez zespół genów zlokalizowanych w różnych chromosomach), o czym świadczy wysoka (o współczynniku korelacji: 0,92-0,98) zgodność wieku wystąpienia pierwszego miesięcznego krwawienia u monozygotycznych bliźniaczek. Średnia różnica wieku menarche u jednojajowych bliźniaczek w badaniach polskich (Skład 1972; Bergman, Orczykowska-Świątkowska 1988) wynosi ok. 2,5 miesiąca, podczas gdy analogiczna różnica wieku w parach bliźniaczek dwujajowych utrzymuje się w granicach od 8,5 do 10,5 miesiąca i jest podobna do tej, jaka występuje między niebliźniaczy-mi siostrami.

Wiek menarche jest jednocześnie cechą wysoce ekosensytywną, co oznacza, że jest on bardzo czuły na wpływy czynników środowiskowych.

A zatem na wiek rozpoczęcia miesięcznych krwawień wpływ mają:

— Wielkość zamieszkiwanej miejscowości — im większa miejscowość, tym wcześniejszy wiek pierwszej miesiączki u ich mieszkanek. Najwcześniej zatem miesiączkują dziewczęta z dużych miast, w tym z Warszawy — 12,74 lat; następnie z małych miast — 13,40; a na końcu mieszkanki wsi — 13,51 (Hulanicka i in. 1990, Łaska-Mierzejewska, Łuczak 1993) (rys. 14).

Rys. 14. Wiek menarche mieszkanek wsi, małych i dużych miast oraz trendy sekularne (Warszawa — Milicerowa, Szczotka 1966; Łaska-Mierzejewska i in. 1989; pozostałe — Bielicki i in. 1981, Hulanicka i in. 1990)

109