Skan20110103006

bezbolesności (w tym czasie bezbolesność miesiączek dotyczy zaledwie co piątej dziewczyny).

Chociaż miesiączka jest pierwszą, tak wyraźną oznaką żeńskiej dojrzałości seksualnej, to zazwyczaj nie jest to równoznaczne ze zdolnością do zajścia w ciążę. Przyczyną tego jest fakt, iż kilkanaście pierwszych cykli miesięcznych — to cykle bezowulacyjne, czyli jednofazowe, w których nie dochodzi do pęknięcia pęcherzyka Graafa; nie wytwarza się więc ciałko żółte produkujące progesteron, odpowiedzialny za fazę wy-dalniczą w śluzówce macicy. Zjawisko to nosi nazwę niedomogi luteal-nej. Cykle jednofazowe pozostają pod wpływem wyłącznie estrogenów, które w tym przypadku są również odpowiedzialne za złuszczanie się błony śluzowej macicy, czyli — krwawienia miesięcznego. Miesiączkę taką nazywa się rzekomą lub estrogenową. Skoro mechanizm jajeczko-wania nie funkcjonuje sprawnie, to nie może dojść do zapłodnienia. Ta, tak zwana niepłodność młodzieńcza występuje zazwyczaj przez 12 do 18, a w niektórych przypadkach nawet do 48 miesięcy po pierwszej menstruacji. A zatem stała liczba cykli bezowulacyjnych nie jest regułą w odniesieniu do wszystkich bez wyjątku dziewcząt i dlatego podejmowanie współżycia w krótkim czasie po menarche może skończyć się ciążą nieletniej.

Długość krwawienia miesięcznego zależy od kurczliwości włókien mięśniowych macicy. Powodem przedłużających się krwawień, szczególnie u dziewcząt wcześnie miesiączkujących, jest słaba kurczliwość włókien mięśniowych niedojrzałej macicy, co powoduje nadciśnienie naczyń ścian macicy i długie krwawienie bez względu na poziom estrogenów. Natomiast skąpe miesiączki mogą być spowodowane chwiejnym układem wegetatywnym i zbyt silnym skurczem części podstawowej śluzówki macicy.

Miesiączki obfite i nieregularne (zwane nadmiernymi krwawieniami młodzieńczymi), trwające od 6 dni do 2 tygodni, lub przeciwnie — skąpe i rzadkie, powtarzające się rzadziej niż co 32 dni, występują dość powszechnie i nie uważa się ich za patologię, lecz za normalne przejściowe zaburzenie pomiędzy okresami — dojrzewania a młodzieńczym. Jeśli jednak nieregularność i obfitość trwa dłużej (powyżej 1,5 do 2 lat po menarche), to zaburzenia te wymagają konsultacji ginekologicznej wraz z oceną cytohormonalną. Wyróżnia się przy tym trzy stopnie tej nieprawidłowości, z czego drugi i trzeci wymaga najczęściej hospitalizacji z powodu znacznej utraty krwi i dużego pobudzenia emocjonalnego; jest to istotne zwłaszcza wobec stwierdzenia, że częstymi przyczynami krwawienia młodocianych mogą być czynniki psychogenne (typu konflikty personalne w domu czy w szkole).

Istnieją także dowody na to, że ważną rolę w regulacji cykli miesięcznych odgrywa tkanka tłuszczowa. Spadek ciężaru ciała od 10 do 15% odbywa się głównie kosztem podskórnej tkanki tłuszczowej i towarzyszą temu zaburzenia, regularnych przedtem, cykli miesięcznych. Również nadmierne otłuszczenie może być szkodliwe dla dojrzewania płciowego, gdyż otyłe dziewczęta miesiączkują nieregularnie.

Należy podkreślić, iż prawidłowa miesiączka nie ogranicza zdolności ani do nauki, ani tym bardziej nie jest przeciwwskazaniem do uprawiania ćwiczeń wychowania fizycznego. Może się jednak zdarzyć, iż — wobec szczególnej niechęci do ćwiczeń fizycznych dziewcząt w okresie po-kwitania — mogą one w skrajnych przypadkach wywoływać miesiączki „na zawołanie". Dlatego też dziewczęta o dużej labilności psychicznej winny otrzymywać dłuższe zwolnienia z wychowania fizycznego, ponieważ bez izolacji od czynnika wywołującego zaburzenie nie wyrównają miesiączkowania (Łaska-Mierzejewska 1999).

SKOK POKWITANIOWY

Najbardziej widocznym dla otoczenia sygnałem, iż proces dojrzewania się rozpoczął, jest przyspieszone wzrastanie organizmu. Najlepiej fakt ten ilustruje znaczne zwiększenie przyrostów wysokości ciała w porównaniu do wielkości przyrostów w okresie poprzedzającym (rys. 16), co nosi nazwę skoku pokwitaniowego. Zjawisko to jest trzecim i zarazem ostatnim (po okresie prenatalnym i niemowlęcym) okresem szybkiego wzrostu organizmu. Młodemu człowiekowi przybywa w tym czasie ok. 25% ostatecznego wzrostu oraz 50% ostatecznej wagi ciała.

Skokowemu przyrostowi wymiarów ciała w okresie dojrzewania podlega nie tylko sama wysokość czy masa ciała, ale wszystkie cechy morfologiczne i większość cech fizjologicznych (rys. 17).

Wyjątek stanowi układ limfatyczny (co jest związane z zanikiem grasicy) oraz zmniejszenie się, głównie w obrębie kończyn, podskórnej tkanki tłuszczowej u chłopców. Także wymiar mózgowia nie podlega przyrostowi, aczkolwiek uważa się, że przyspieszeniu ulegają niektóre przemiany strukturalne w jego obrębie (rys. 18).

Inwolucja grasicy — gruczołu odpowiedzialnego za barierę immunologiczną organizmu — w okresie pokwitania może mieć związek z koniecznością obniżenia odporności transplantacyjnej (stopień reakcji na obcą dla organizmu tkankę), by w przyszłości ułatwić zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej (zygoty), jako że ta zawiera w sobie elementy obcego, pochodzącego z plemnika „ojcowskiego białka" (Ganong 1994).

113