Skan20110103010

Tabela 2

Młodzież 15-letnia, która skarżyła się na dolegliwości, w badaniach zachowań zdrowotnych młodzieży szkolnej i w badaniu stanu zdrowia ludności (%)

Rok badania	Zdenerwowanie		Rozdrażnienie		Ból głowy		Bezsenność		Ból brzucha		.Ból pleców
	Chłopcy	Dziew częta	Chłopcy	Dziew częta	Chłopcy	Dziew częta	Chłopcy	Dziew częta	Chłopcy	Dziew częta	Chłopcy	Dziew częta
1990 IMiDz.*	20	40	12	26	5	19	5	11	2	11	2	5
1994 IMiDz.**	24	47	15	26	8	15	9	16	2	7	3	6
1998 UW***	34	52	22	33	11	26	14	21	6	11	8	10
1996 GUS"*	14	22	16	19	8	17	1	1	6	12	2	8

* Woynarowska (1993); ** Woynarowska (1996); *** Woynarowska (1999); **** Pułtorak i in. 2000.

Zjawisko samobójstw wśród nieletnich jest zauważalne również w warunkach polskich. Przypadki zamachów samobójczych dla kategorii wiekowej 10-19 lat utrzymują się na poziomie 10% wszystkich przypadków populacji polskiej, i — niestety — mają tendencje wzrastającą. W 1998 roku było ich ogółem 611, w tym 100 dla kategorii 10-14 lat. W ocenie Hołysta (1999) samobójstwa wśród młodzieży polskiej są spowodowane przede wszystkim niepowodzeniami szkolnymi, zaś wśród nieletnich, którzy targnęli się na życie, zdecydowaną większość (84% w 1996 i 70% w 1998 roku) stanowią chłopcy.

Okres dojrzewania — to wiek kształtowania się określonych potrzeb psychicznych, wśród których do najważniejszych należą: potrzeba poznawcza, kontaktu emocjonalnego, sensu życia, autonomii oraz seksualna (Obuchowska 1982). Okres dojrzewania nawet w warunkach fizjologicznych często przebiega dramatycznie. Jest to czas integracji impulsów seksualnych, zdobywania samodzielności i poszukiwania swojego miejsca w społeczeństwie. Rozwija się umiejętność samooceny. Sukcesy ją podwyższają, a niepowodzenia — obniżają. Następuje formowanie się osobowości, podejmowanie nowych ról i zadań społecznych. Kształtują się normy i systemy wartości (Krawczyński 1998).

Trudno określić, na ile chęć zamanifestowania własnej niezależności, a na ile zwykła ciekawość znajduje wyraz w — budzącym coraz to większy niepokój — nasileniu zachowań antyzdrowotnych (nikotynizm, alkoholizm, sięganie po środki odurzające) wśród dojrzewającej młodzieży. W grupie wiekowej 11-15 lat, ankietowanej przez Woynarowską (1999), próby palenia podejmowało 38% wśród najmłodszych, do 65% w 15 roku życia — wśród chłopców i 50% — wśród dziewcząt. Intensywne palenie, tj. pięć paczek tygodniowo, deklarowało 30% chłopców i co piąta dziewczyna. Z kolei próby picia ma za sobą 90% pierwszoklasistów szkół średnich i 97% trzecioklasistów badanych w 1999 roku (Sierosławski, Zieliński 2000). W stanie upojenia alkoholowego co najmniej raz w życiu było 60% 15-latków i 77% 18-latków; w ciągu ostatniego miesiąca przed badaniem ponad jedna trzecia młodzieży w obu kategoriach wiekowych przekroczyła próg trzeźwości. Z licznych badań wynika, niestety, iż wśród uczniów wzorce konsumpcji napojów alkoholowych niewiele odbiegają od tych, jakie stwierdza się w badaniach populacji osób dorosłych. Po środki odurzające (marihuana, amfetamina, LSD, ecstasy) sięga coraz to młodsza i coraz to liczniejsza grupa uczniów; takie próby ma za sobą 15% 15-latków oraz jedna czwarta dziewcząt i jedna trzecia chłopców wśród uczniów klas trzecich szkół ponadpodstawowych (dane Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie).

Nie bez znaczenia dla okresu pokwitania jest wpływ zachodzących przemian fizycznych na sposób widzenia siebie samego. Młodzi ludzie są z reguły bardzo czuli na punkcie swego wyglądu i z trudem przyzwyczajają się do bardzo szybko postępujących zmian polcwitaniowych. Stąd niektóre aspekty przemian cielesnych mogą wywoływać dyskomfort psychiczny, zwłaszcza u osób, które wcześniej nie zostały na nie przygotowane.

Kolejne fazy rozwoju dojrzewania płciowego, jak chociażby pojawienie się u dziewcząt miesiączki czy samoistne wzwody członka u chłopców, mogą być nie tylko źródłem zaskoczenia, ale i trudnego do opanowania zażenowania. Podobnie rzecz się ma z „tyczkowatym" wyglądem w czasie skoku pokwitaniowego lub z nieproporcjonalnie szybkim wzrostem stóp i dłoni. Jeśli uwzględnić, iż zmianom tym często towarzyszy nie-zgrabność ruchów, trądzik młodzieńczy czy charakterystyczne u chłopców „pianie" (załamywanie się głosu w czasie mutacji), to nie budzi zdziwienia fakt, iż 90% młodzieży odczuwa z powodu tychże zmian zaniepokojenie i zakłopotanie (Turner, Helms 1999).

Okres dojrzewania — to konieczność przystosowania się nie tylko do zmian w wyglądzie fizycznym, ale przede wszystkim znalezienie własnej tożsamości i utworzenie nowych relacji personalnych, w tym po raz pierwszy — odczuć seksualnych. Zanim jednak w kontaktach między młodymi ludźmi pojawi się aspekt seksualności, istnieje potrzeba poprzedzenia go uczeniem się „ról społecznych" związanych z płcią.

Dojrzewanie seksualne dziewcząt nie do końca jest zjawiskiem wyłącznie biologicznym. Według Lwa-Starowicza (1990) wpływ na to mają zarówno czynniki genetyczne, jak i poziom stężenia hormonów sterydowych (estrogenów i androgenów nadnerczowych), ale obok tego rów-

125