skanowanie0001

I, ROZPRAWY I ARTYKUŁY

Pamiętnik Literacki LXXI1I, 1962, JS. 1/2 Ph ISSN 0031-0514

JANINA ABRAMOWSKA •

TOPOS I NIEKTÓRE MIEJSCA WSPÓLNE BADAN LITERACKICH

Modny, ekspansywny, ogromnie rozchwiany znaczeniowo. Ten właśnie zbiór cech określa dzisiejszą sytuację terminu ,,topos”. Łatwo zauważyć, że są to cechy wzajemnie się warunkujące. Rozchwianie znaczeń wynika właśnie ze szczególnej kariery terminu i — trzeba przyznać — rzeczywiście nowej perspektywy badawczej, z której otwarciem ta kariera się wiąże,

Przedmiotem tych rozważań będą niektóre przyczyny i niektóre efekty tego stanu rzeczy, Jedne i drugie muszą prowadzić ku refleksji na temat sposobu konstruowania przedmiotu badań literackich i jego kontekstów’. Faktem- jest bowiem, że pojęcie toposu funkcjonuje na gruncie kilku języków badawczych. Wynika z tego niewątpliwie wiele nieporozumień i niewygód. Czy także szansa integracji?

Zacznijmy jednak od początku. Jak wiadomo, nowemu życiu' na pół zapomnianego retorycznego terminu dała początek znakomita książka Ernsta Roberta Curtiusa o łacińskiej literaturze europejskiego średniowiecza¹. Zasługa, której nie sposób przecenić. Trzeba jednak pamiętać, że to właśnie Curtius obdarzył reanimowany twór owym schizofrenicznym rozdwojeniem, które zdecydowało o jego ciekawych, ale i pokrętnych dalszych losach*. Tenże badacz w sposób ryzykowny połączył odnowioną metódę filologiczną i elementy dawnych teorii retorycznych z koncepcją kultury przejętą z psychologii głębi, utożsamiając poczciwy locus z archetypem.

Jakkolwiek sam Curtius był przede wszystkim filologiem, który stale pamiętał o językowym aspekcie topiki, teoria Junga zaś służyła mu

1

E. R, Curtius, Europfifjche Literatur und tateinisches Mtttelaitcr. Bern 1048. Poświęcony topice rozdział ukazał się po polsku: E. R. Curtius, Topika, Przełożyło K. Krzemieniowa. „Pamiętnik Literacki” 1972, z, 1.

* Pozo Polskę termin został przyjęty przede wszystkim na terenie niemieckojęzycznym. Bogactwo, ale i pomieszanie problematyki w badaniach nad topikę najlepiej obrazuje zbiór: ToposforscUunff. Eine Dokumentation. Herausgegeben yon P. Jehn. Franklurt/M 1972. Z niekonsekwenoiaroł    —*    *