pic 11 06 010420

Pamiętnik Literacki LXXI, 1980, z. 2 PL ISSN 0031-0514

ZBIGNIEW PRZYBYŁA

„LENIWI CHŁOPI” CZY „CHYTRZY KMIECIE” W TYTULE XV-WIECZNEJ SATYRY?

Anonimowy i nie zatytułowany wiersz o kmieciu orzącym niedbale pańskie pole opublikował Józef Szujski w r. 1874 z XV-wiecznego (1483) rękopisu archiwum kapituły krakowskiej. Zabytek ten stał się dla his-toryków-mediewistów, zwłaszcza ostatniej doby, poetyckim dokumentem antagonizmów społecznych późnego średniowiecza, a także najdawniejszym literackim przekazem techniki uprawiania ziemi pługiem.

■ Nowak-Dlużewski, Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Mze. Warszawa 1963, s. 90.

/u r m a n i k, Z zagadnień wersyfikacji polskiej. Warszawa 1956, s. 202— Piszczkowski, Wieś w literaturze polskiego renesansu. Kraków

Dokumentarny charakter wiersza podkreślali także historycy literatury, a oczywistość jego fabuły (interpretowanej na ogół fałszywie) i prostota budowy, której krytyczną ocenę powtarzają za Aleksandrem Brucknerem (1893) również dzisiejsi znawcy tej epoki¹, nie zachęcały do podejmowania poważniejszych — z wyjątkiem analizy wersologicz-nej przeprowadzonej przez Stanisława Furmanika² — opracowań utworu. Nie był on też, z braku ciekawych form językowych, przedmiotem szczegółowych studiów językoznawczych. Dlatego cała wiedza o tym utworze, tak w pierwszych przeglądach zabytków językowych polskiego średniowiecza, jak i we współczesnych syntezach historycznoliterackich tej epoki oraz w popularnych omówieniach tematyki chłopskiej w literaturze, wyrażała się w jedno- lub paruzdaniowych komentarzach dotyczących treści wiersza, którą zresztą miał sygnalizować tytuł — tyra na leniwych chłopów, nadany przez pierwszych wydawców kstu.

Właśnie ów tytuł, kórego fałszywość zauważył współcześnie Mieczy-ław Piszczkowski³, stał się ostatnio dla Witolda Kośnego punktem wyj'    socjologicznoliterackiej analizy ideologii wiersza i jego ga-