pic 11 06 145841

Pamiętnik Literacki LXX, 1979, z. 4 PL ISSN 0031-0514

JERZY ILLG

ELEMENTY GOTYCYZMU W POWIEŚCIACH TADEUSZA MICIŃSKIEGO

Termin „gotycyzm” stosowany będzie w niniejszej pracy w ogólnym znaczeniu zespołu występujących w literaturze i sztuce tendencji ideowo-artystycznych pretendujących do symbolicznego wyrażenia określonych przekonań o niewytłumaczalnym i ambiwalentnym charakterze natury ludzkiej w sposób ewokujący atmosferę grozy i tajemniczości oraz przy pomocy konwencjonalnej tematyki i stereotypowego repertuaru środków artystycznych.

Tendencje te, proweniencji wyraźnie preromantycznej, kształtować się poczęły w Anglii w sześćdziesiątych latach XVIII w. i związane były z zachodzącą wówczas rewaloryzacją przeszłości historycznej, a zwłaszcza średniowiecza ^ł. Przymiotnik „gothic”, określający dotychczas barbarzyństwo, prymitywizm i nieokrzesanie wieków średnich, stracił w tym okresie swe deprecjonujące zabarwienie, a od r. 1764, kiedy to w podtytule swej głośnej powieści (The Castle of Otranto. A Gothic Story) umieścił go Horace Walpole, stał się „powszechnie używanym synonimem tajemniczości, grozy i cudowności w literaturze”^{1 2}. Coraz liczniejsze i popularniejsze u schyłku stulecia romanse gotyckie, będące wyrazem sprzeciwu wobec ideałów klasycystycznego racjonalizmu, apelowały przede wszystkim do wyobraźni i uczuciowości czytelników ukazując ich oczom mroczny i pociągający obraz odległej epoki z jej tajemniczymi wierzeniami, legendami, ponurą gwałtownością i krwawymi epizodami.

Dokumentem świadczącym o przeobrażeniach ówczesnego smaku artystycznego i zarazem kodyfikatorem nowej wrażliwości był filozo-ficzno-estetyczny system Edmunda Burke’a, upatrujący główne źródło piękna w uczuciach przerażenia i grozy wywoływanych przez wyobrażenia wzniosłe i straszne. Teorie te znajdą wkrótce kontynuację w ro-

1

Zob. Z. Sinko, Z zagadnień gotycyzmu europejskiego i jego recepcji polskiej. „Pamiętnik Literacki” 1972, z. 3, s. 29—38.

2

^! A. M. Rustowski, Angielska powieść grozy lat 1760—1800. Próba redefinicji. „Acta Philologica” 1974, nr 6, s. 207.