skanowanie0001 (62)

tunku, będących bardziej czytelnymi realizacjami konwencji lub odwrotnie — próbą jej przełamania.

Spośród utworów dedykacyjnych uwagę autorki przyciągały wypowiedzi {nazwijmy je) metaepistolame oraz wszelkie demonstracje świadomości twórczej, swoiste „manifesty i deklaracje” pisarskie. W odpowiednich miejscach rozprawy starano się je wskazać, rw niektórych wypadkach podjęto próbę ich interpretacji.

W rozdziale pierwszym, w którym zmierzano do syntetycznego opisu „zjawiska literackiego”, przywołuje się teksty różne, bez chronologicznego uporządkowania, sięgając czasem także do epoki renesansu, szczególnie zaś do utworów dedykacyjnych Jana Kochanowskiego, które dla pisarzy wieku" XVII były wzorcowe, inspirowały w różnych zakresach: wyboru adresata, ujęć kompozycyjnych i słownych. Wydaje się, że na przykład epitafium dedykacyjne poprzedzające Treny ośmieliło twórców barokowych do przypisywania dzieł osobom bliskim (zawężając sprawę do kwestii omawianej przez nas, bo w szerszym ujęciu, to chyba cała siedemnastowieczna poezja rodzinna wyrasta z tradycji czarnoleskiej).

W częściach analitycznych rozprawy selekcja i dobór materiału dyktowane były podjętym tematem. Punktami wyjścia do analizy stały się pojęcia „autor” i „adresat”, w obu wypadkach traktowane w sensie dwojakim: autor jako postać¹ biograficznie określona i kategoria obrazu autora, wywołanego, stworzonego przez 'tekst. Także adresat — jako postać historyczna a -kreacja tegoż w utworze dedykacyjnym dokonana pod presją wymagań „gatunku” oraz potrzeb społecznych. Gatunek narzucał ujęcie sylwetki adresata w ramach laudacji, życie (społeczne, polityczne) zgłaszało zapotrzebowania na określone wzorce osobowe, biografia adresata dawała możliwość wyboru i egzemplifikacji ujęć ogólnych. Twórca z tych możliwości korzystał, a sposób, w jaki to robił, charakteryzował z kolei jego samego.

Staropolskie listy dedykacyjne

Zjawisko literackie — stan badan — uogólnienia teoretyczne — postulaty badawcze m

isty dedykacyjne są znamieniem dzieł z epok dawnych. Zwracają na siebie uwagę poprzez niezwykle. staranne ukształtowanie typograficzne i literackie (zob. materiał ilustracyjny). Dominują wśród innych elementów wprowadzających do książki: wierszy pochwalnych o dziele i autorze {laudes libri et auctoris), swoistych przedmów tytułowanych najczęściej „do czytelnika” lub „do łaskawego czytelnika” i wierszy-zaklęć adresowanych „do zoila”^{1 2}.

17

1

S. Skwarczyńska ten zespół elementów dzieła nazywa „dodatkowymi cząstkami konstrukcyjnymi (por. S. Skwarczyńska: Wstęp do nauki o literaturze. T. 1. Warszawa 1954, s. 452 i 455). Badaczka czeska M. Bohatcova traktuje je jako składniki ramy kompozycyjnej starodruków (Funktion der Rahmenkompositionen im „wissenschaftlichen” Buch des 17. Jahrhunderts. Am Beispiel einiger Comenius--Ausgaben, Munchen 1974. Somderdruck aus Stadt — Schule — Universitdt — Buch-wesen und die deutsche Literatur im 17. Jahrhundert. Vorlagen und Diskussionen eines Barock-Symposions der Deutschen Forschungsgemeinschaft 1974 in Wol/en-biittel. Herausgegeben von A. Schone) i ramy wydawniczej (Vydavatelsky ramec Seski/ch pfedbelohorskjjch bibll. „Strahovska Knihovna. Sbornik Pamatniku narod-

2

„Slaworodne wizerunki'