skanowanie0003 (237)

102 APOKRYFY

w tej ostatniej, jak również z aramejskiego tekstu Testamentu Lewiego oraz z tradycji znajdujących się w Genesis Apocryphon. Wszystkie wspomniane utwory należą do nurtu literatucy.Avyrosłej’'w środowisku kapłańskim. Nieprzejednane stanowisko autora wobec dynastii hasmonejskiej oskarżonej o zbezczeszczenie świątyni wskazywałoby, że autor Księgi Jubileuszów należał do kół esseńskich.

Księga Jubileuszów napisana została po hebrajsku. Tekst ten zachował się we fragmentach odnalezionych w Qumran.¹ O treści księgi dowiadujemy się-z tłumaczenia etiopskiego, które dochowało, się w całości. Inne wersje, takie jak grecka,² łacińska czy syryjska dotrwały do naszych czasów jedynie we fragmentach.

Księga Jubileuszów jest ważnym pomnikiem literatury religijnej wyrosłej na terenie Palestyny, stanowiącym źródło informacji na temat poglądów o Mesjaszu, królestwie Bożym, życiu przyszłym itp. Idee religijne omawianego apokryfu zostały w ostatnim czasie systematycznie opracowane w monografiach M. Testuza³ i G. Davenporta.⁴

A. Testamenty

W Księdze Rdz 49, 1 czytamy, że Jakub przy końcu życia przywołał swoich synów mówiąc do nich: Zgromadźcie się, a opowiem wam, co was czeka w czasach późniejszych...” po czym zwrócił się do każdego ze swoich dwunastu synów, udzielając im szczególnego błogosławieństwa. Podobną sytuację zauważamy przy śmierci Mojżesza, żegnającego się ze swoim narodem (Pwt 33, ln), jak również w opisach śmierci Dawida (1 Kri 2, ln) i Tobiasza (Tb 14, 3). Właśnie na kanwie tych starotesta-mcntowych opowiadań biblijnych rozwinął się rodzaj literacki zwany «testamentem». Taki «testament» zawierał cały szereg poleceń i wskazań odzwierciedlających w znacznej mierze halachę żydowską tego okresu. Spuścizna literacka judaizmu czasów Chrystusa pozostawiła wiele dzieł z tego zakresu. Omówimy tutaj' tylko niektóre z nich.

1. TESTAMENTY DWUNASTU PATRIARCHÓW

Są to ostatnie pouczenia dwunastu synów Jakuba, jakie dał przed śmiercią swemu potomstwu. Ogólnie mówiąc, każdy z tych testamentów' ma taki sam schemat. Patriarcha zwołuje synów', opowiada im o swoim życiu, daje przestrogi i rady, przepowiada im przyszłość, następnie umiera i zostaje pochowany w Hebronie. Treść wspomnianych testamentów znamy dzisiaj przede wszystkim z tekstu greckiego.⁵ Niemniej jednak jesteśmy w posiadaniu również fragmentu aramejskiego Testamentu Lewiego, który odnaleziony został w XIX w. w genizie kańskiej. ⁶ Również odkrycia w Qumran dostarczyły nam urywków teksturTeśtamentu Lewiego napisanych w języku aramejskim⁷ oraz Testamentu Neftalego w języku hebrajskim.⁸ Istnieje istotna różnica pomiędzy tekstem apokryfów odnalezionych w Qumran, a tekstem greckim testamentów. Ten ostatni robi wrażenie streszczenia nie istniejącego już dziś w całości pierwotnego dokumentu. Fakt, że w Qumran odnaleziono fragmenty testamentów, z których jeden jest pisany po aramejsku, a drugi po hebrajska stanowiłby dowód, że mnisi esscńscy nic znali jeszcze pełnego dzieła, które obejmowałoby testamenty wszystkich synów Jakuba. Nie znaleziono też żadnych innych szczątków apokryfów tego typu z wyjątkiem „Objawienia Amrama, syna Kahata, syna Lewiego” oraz „Testamentu Kahata” To wszystko wskazywałoby na to, że Qumrańczycy nie znali, poza wymienionymi,.innych testamentów. Jak zatem doszło do powstania obecnej, greckiej formy omawianego apokryfu?

J. Becker⁹, badając w świetle aramejskich i hebrajskich fragmentów Testamenty Lewiego, Neftalego i Judy, dochodzi do wniosku, że nie ma literackich związków pomiędzy tekstem aramejskim Testamentu Lewiego, a jego greckim odpowiednikiem. Autor tego ostatniego nie oparł się w swej kompozyji na źródłach literackich, ale na tradycji ustnej pochodzenia palestyńskiego.¹⁰ Zdaniem Beckera sam trzon Testamentów XII Patriarchów jest dziełem Żyda helleńskiego, który je napisał w czasach przed rewolucją machabejską (II w. przed Chr.). Dopiero o wiele później dodano do owego prototypu homilie, zachęty, napomnienia, apokaliptyczne wizje itp., i tak powstała obecna, grecka wersja omawianego apokryfu, która ujrzała światło dopiero pod koniec I w. po Chr.¹¹

Tezy Beckera nie da się przyjąć w całej rozciągłości. Przede wszystkim kwestionowany jest jego postulat, że testamenty są dokumentem żydowsko-hellenistycznym i że pierwotnie napisane były po grecku.¹² Wśród specjalistów przeważa opinia, że najstarszym dokumentem jest aramejski Testament Lewiego, mający związek z sanktuarium w Sychem i pochodzący prawdopodobnie z III w. przed Chr. Mielibyśmy zatem do czynienia z pismem przedesseńskim, które dopiero w późniejszym czasie zostało włączone do literatury ściśle związanej z tymi kołami. Autor owego pierwotnego Testamentu Lewiego podkreślał w swym utworze pierwszoplanową rolę kapłaństwa Jewickiego, utrwalał przepisy liturgiczne dotyczące konsekracji kapłanów i składania ofiar. Ten to dokument znał i wykorzystał autor Księgi Jubileuszów. Wokół tego podstawowego pisma powstawały niezależnie inne podobne testamenty. Dopiero w II w. po Chr., pewien Żyd nawrócony na chrześcijaństwo, mając przed

1

   Zob. D. Barthślemy, J. T. Milik, Qumran Cave 1. Disc.overies in the-Judaean Desert,

I,    Oxford 1955; M. Baillet, J. T. Milik, R. de Vaux, Les “Pctites Grotest,, de Qumran. Discoyeries in the Judaean Desert of Jordan, III, Oxford 1962; C. C. Torrey, A Hebrew Fragment of Jubilees JBL 71 (1952) 39—41; R. Deichgracber, Fragmente einer Jubilden—Handschrift aus Ildhle 3 von Qumran, RQ 5 (1965) 415—422.

2

   Zob. A. M. Denis, Fragmenta Pseudoepigraphurum ąutie supersunt graeca, Leiden 1970;

J.    T. Milik, Recherches sur Ja version grccąue du livre des Jubiles, RB 78 (1971) 545—557.

3

   Les idees religieuses du livre des Jubiles, Geneve 1960.

4

   The Eschatology of the Book of Jubilees, Leiden 1971.

5

   M. de Jonge, Testamenta XII Patriarcharum, Leiden 1970².

6

   Zob. H. L. Pass, J. Arendzen, Fragment of an ararnaic Text of the Testament of Levi, JQR 12 (1900) 651—661.

7

   Por. J. T. Milik, w: Discoyeries in the Judaean Desert, I, Qumran Cave I, Oxford 1955, 87—91.

8

   Zob. Milik, RB 63 (1956) 407.

9

Untersuchung zur Entstehungsgeschichte der Testamente der zwiilf Patriarchen, Leiden 1970.

10

   Tamże, 69—128.

11

   Tamże, 373—406.

12

   E. Cortes, El ,,Tcstamenio de Benjamin“ a la luz de la literatura targumica. Comentario al libro de J. Becker sobre los „Testamentos de los docc Patrlarcas“, Estudios Franciscanos 76 (1975) 159—176.