skanowanie0013

122

powieściach Kathy Ackcr^{1 2 3}, jest jednym z objawów postmodernistycznego upodobania do „nadmiaru” gatunków i zarazem stosowania motywów rodem z literatury popularnej, czy też ma raczej podłoże ideologiczne i filozoficzne, stanowiąc w feministycznych koncepcjach rodzaj „klucza” do zrozumienia kobiecości. Odpowiedź nie jest zapewne jednoznaczna wydaje się, że wchodzą w grę oba powody, choć można przypuszczać, że do pierwszego feministki nic przyznałyby się zbyt chętnie. Nie zmienia to jednak faktu, że współczesna anglo-amerykańska literatura kobieca zaskakująco często sięga do konwencji literatury „pop”: czyni to m. in. wspomniana Erica Jong w nawiązującej do Fanny Hill Johna Clelanda powieści Fanny, przc-pisując na modłę feministyczną osiemnastowieczną prozę Henry Fieldinga (Tom Jones) i Samuela Richardsona (Pamela), stylizując swoją opowieść na powieść pikarejską (to samo w zasadzie czyni Barth w Bakunowym faktorze)*'. Z motywów powieści gotyckiej korzystały np. (nie związane z ruchem feministycznym) Flannery 0’Connor i Carson McCullers, a także Margaret Atwood {Lady Oracle [Kobieca wyrocznia)), Gaił Gędwin {Violet Clay [Fioletowa glina]) i Joyce Carol Oates (A Bloodsmoor Romance [Romans w Bloodsmoor]). Elementy powieści detektywistycznej znajdziemy u Dianę Johnson {Lying Low [W ukryciu], The Shadow Knows [Cieh wieJ) i u M. F. Beal (Angel Dance [Anielski taniec]), motywy powieści science fiction wykorzystują zaś, m. in., nie wspominając o „Pierwszej Damie” science fiction, Ursuli Lc Guin (nie należącej do zdeklarowanych feministek, ale podejmującej często tematykę różnicy płci, m. in. w Lewej ręce ciemności [The Left Hand of Darknesś]) Suzy McKee Charnas {Walk to the End of the World [Spacer na koniec świata], Motherlines [Linia matki]), Vonda Mclntyrc {Dream Snake [Wąż ze j/idw]), Sally Gcarhart {The Wanderground [Włóczęga]), Joanna Russ {The Female Man [Kobiecy mężczyzna]), a nawet pisarka znana tak szeroko jak Angielka Doris Lessing (w cyklu Canopus in Argos [Canopus w Argos]). Być może, jak chce krytyka, popularność fantastyki w pisarstwie feministycznym tłumaczy podatność tego gatunku na przyjmowanie nowatorskich, eksperymentalnych i, ex defmitione, anty-realistycznych form literackich⁴*.

Feministyczne autorki amerykańskie wzorem swych postmodernistycznych kolegów tworzą więc chętnie transgresyjno-nadmiarową prozę, stosując znane nam już chwyty literackie: mnożą narratorów, warstwy narracyjne i punkty widzenia (E. Jong, także Bertha Harris - Lover, 1976; wybitna pisarka murzyńska Toni Cade Bambcra - The Salt Eaters [Zjadacze soli], 1980; Katc Millett, Flying [Lecąc], 1974). Pragnąc oddać fragmentaryzację i odrealnienie życia kobiety stosują zabiegi właściwe dla „metaprozy” i literatury „nadmiarowej” (Doris Lessing w The Golden Notebook [Zloty notatnik, 1962] używa np. fragmentów dzienników, fragmentów rozmaitych, pozornie nie powiązanych z sobą opowieści, wycinków z artykułów prasowych i snów, mających bezskutecznie złożyć się na „rzeczywistość” bohaterki); Harris w Lo~ ver [Kochanka] poprzedza każdy rozdział opowieścią o różnych świętych Kościoła, które zginęły w obronie swojej czystości; opowieści te stanowią swoisty, surrealistyczny „metakomentarz” do historii świętych, jak i do całej powieści, której autorką i narratorką zarazem jest Veronica, malarka fałszująca obrazy, uzyskujące wysoką cenę i uznanie jako „oryginalne fałszerstwa” pędzla Veroniki. Uwagi „autorki" odnoszące się do jej twórczości składają się w rezultacie na typową dla pewnego okresu postmodernizmu powieść o pisaniu powieści, na szkatułkową „fikcję w fikcji”. Ntozakc Shangc buduje powieść Sassafrass, Cypress & Indigo [Sasafras, cyprys i indygo, 1982] z bajek i podań ludowych, przepisów na leki i magiczne mikstury, przepisów kulinarnych, listów, wierszy i fragmentów pamiętników. Joanna Russ w The Female Man (1975) rozpisuje swoją bohaterkę, Kobietę, na pięć różnych postaci i głosów narracyjnych, reprezentujących różne aspekty kobiecości, zbiegające się w miejscu przecięcia czasowych płaszczyzn przeszłości, teraźniejszości (współczesności) i przyszłości. Opowiadania Grace Paley (np. Later the Same Day [Tego samego dnia. później, 1985]) ukazują postmodernistycznymi środkami „afabularność” kobiecego żyda, widzianego przez autorkę jako nielinearna sieć relacji i skojarzeń - stąd jej opowiadania nic są zwykle zamkniętymi całostkami, lecz rozgałęziają się raczej ku rozmaitym możliwościom zakończenia (nadmiar zakończeń). Życie kobiety powinno być otwarte, a rzeczywistość raz jeszcze okazuje się zbyt płynna, przypadkowa i złożona, by można było ograniczać ją literackimi konwencjami. Postmodernistyczny charakter wykazują też powieści dwóch najwybitniejszych zapewne amerykańskich pisarek współczesnych, Toni Morrison i Maxine Hong Kingston, choć zauważyć należy, że ich ideowa przynależność do ruchu feministycznego jest w najlepszym wypadku problematyczna. Obie autorki są jednak także przedstawicielkami „marginesu etnicznego” (Kingston jest Chinką, Morrison Murzynką) i obie poruszają w swych utworach problem różnicy płci i kobiecości, krążąc pomiędzy amerykańską odmianą realizmu magicznego (Morrison) a powieśdą eksperymentalną, pozbawioną tradycyjnej fabuły, zbudowaną z elementów mitów, legend i autobiografii (Kingston)⁴.

1

Zob. np. K. Ackcr, Young Lust, London 1989 (tom ten zawiera trzy utwory: Kathy Goes to Tahiti, 1978, The Aduh Life of Toutuse Lautrec, 1975 i Florida, 1987); zob. też K. Acker, Hello. Tm Erica Jong. Hello. Tm Erica Jong, New York 1982; należy tu dodać, że Acker uważana jest za postmodernistkę, nie będącą jednak przy tym feministką.

2

⁴¹ E. Jong, Fanny, New York 1980.

3

B. Zimmcrman. oo. cit.

4

Zob. M. H. Kingston, The Womon Warrior: Memoirs of a Girlhood Among Ghosis, New York 1976; T. Morrison, Suta, New York 1973; idem, Song of Solomon, New York