skanowanie0019 (56)

„mechanistycznego” lub „technicznego”. Pojmowanie bowiem strukturalne widzi w przeżyciach psychicznych ich „strukturę”, utworzoną przez złączenie pewnych składników uważanych za proste zjawiska. Pojmowanie mechniczne stara się ująć związki między określonymi kompleksami psychicznymi, okazać jak one wpływają na siebie, jak np. w rozwiązywaniu zadania są od siebie zależne różne składniki myślenia, jak jedne wywołują inne, jakie są między- nimi związki. Pojmowanie życia psychicznego zarówno w sposób strukturalny jak mechanistyczny jest pojmowaniem statycznym jako niezmiennej i wyodrębnionej, pozostającej w bezruchu całości.

Psychologia funkcjonalha rozpatruje życie psychiczne w sposób dynamiczny. Proces psychiczny jest uważany jako środek do celu, którym jest przystosowanie organizmu do środowiska. Jest. on więc rozważany jako pośredni między bodźcem a reakcją, teleologicznie ze stanowiska jego „płodności” dla biologicznego życia. Tak więc wiedza nie jest rozumiana jako cel sam dla siebie, ale jako warunek inteligencji prowadzącej do działania użytecznego dla organizmu.

Ta dynamizacja życia psychicznego połączona z teleologizmem jest dynamizacją utylitarystyczną. Jest ona wyraźnie naturalis-tyczna. Życie psychiczne jest w niej związane z życiem organizmu i to nie tylko dlatego, że jest ono uwarunkowane przez procesy neurofizjologiczne, ale także dlatego, że funkcje życiowe organizmu są od niego zależne. Spełnia ono rolę ochronną w stosunku do organizmu umożliwiając mu proces przystosowania.

Psychika nie jest więc-wyodrębniana od organizmu i rozważana nawet myślowo jako osobna sfera zjawisk w teoretycznych badaniach. Sfera organiczna i sfera psychiczną zlewają się z sobą, działanie ruchowe i "świadomość stanowią, jak gdyby jedną nierozerwalną całość, przy tym w tej całości świadomość jest raczej stroną usługową dla działania i bez tej strony pewne rodzaje działania mogą się nawet obejść. Ten stosunek psychiki i działania zaznacza się w pedagogice funkcjonalnej, jako „operacjonizm”. Chociaż życie psychiczne jest rezultatem życia organicznego i pozostaje na jego usługach, to jednak nie jest ono redukowane do procesów organicznych i jest uważane za jakąś różną sferę zjawisk, a psychologia funkcjonalna staje na pograniczu psychologii materialistycznej i idealistycznej. W konsekwencji tego pedagogika funkcjonalna i jej „operacjonizm” zajmuje również pośrednie stanowisko między pedagogiką obiektywną i subiektywną.

Psychologia funkcjonalna przedstawia prawidłowości tego procesu przystosowania. Są to „podstawowe prawa postępowania”, które Claparede wywodzi z pojęcia życia organizmu i jego dążenia do zachowania równowagi. Są to następujące prawidłowości:

1.    Zaburzenie równowagi przez działanie środowiska na organizm wywołuje pewną „potrzebę”. Jest ona warunkiem działania, którego celem jest przystosowanie. Jest to prawo potrzeby.

2.    „Prawo zasięgu życia psychicznego” stwierdza, że nie istnieje możność zaspokojenia każdej potrzeby. Natomiast istnieje „dystans” między potrzebą a środkami jej zaspokojenia. Dystans ten pobudza wynalazczość jednostki.

3.    Prawo uświadomienia polega na tym, że świadomość zjawia się dopiero wtenczas, gdy przystosowanie bez niej jest niemożliwe. Odpowiada mu prawo utraty świadomości w miarę jak pewna czynność automatyzuje się i staje się nieświadoma.

4.    Prawo antycypacji: potrzeba, która nie może być zaraz zaspokojona, zjawia się pierwej nim organizm jest zagrożony.

5.    Prawo zainteresowania: interesujące jest to, na czym nam zależy, a więc co nadaje się do zaspokojenia pewnej potrzeby. Dlatego wszelkie postępowanie jest dyktowane przez jakieś zainteresowanie przez cel, na którym nam zależy.

6.    Prawo zainteresowania chwilowego: w każdej chwili organizm działa po linii swego największego zainteresowania, a zainteresowania słabsze ustępują zainteresowaniom silniejszym.

7.    Prawo reprodukcji na zasadzie podobieństwa: wszelka potrzeba prowadzi do powstawania postępowania, które okazało się już poprzednio trafne w podobnych okolicznościach.

8.    Prawo szukania na oślep: jeżeli sytuacja jest dla nas zupełnie nowa lub gdy postępowanie według zasady podobieństwa jest zupełnie bezskuteczne, potrzeba wywołuje reakcję próbowania „na oślep”.

9.    Prawo kompensacji: jeżeli przewiduje się, że naruszona równowaga nie może być przywrócona, następuje kompensowanie przez przeciwdziałanie powstawaniu zaburzenia równowagi, a więc przeciwdziała się utracie równowagi.

137