skanowanie0034

236 Florian Krautkramer pierwszych dziesięcioleciach ubiegłego wieku bardzo popularną formą recepcji było przygotowywanie się do odbioru danego dzieła oraz jego ewentualne dopełnienie podczas seansu za pomocą fiction tie ins (zamieszczanych na przykład w gazetach^{1 2}) lub tak zwanychpocket movies^iĄ — małych broszur informacyjnych³. Istotna różnica między dawnym a współczesnym sposobem recepcji polega na tym, że dziś jesteśmy zdolni sprawować kontrolę nad filmami. Możliwość sterowania filmowymi dyskursami oferuje nowe medium, jakim jest DVD, dzięki któremu film i treści o charakterze paratekstualnym są powiązane ze sobą w znacznie większym stopniu niż miało to miejsce dotychczas.

Analizując możliwości oferowane w tym względzie przez DVD, należałoby jednakowoż dostosować definicję paratekstu do natury tego medium i stwierdzić, że w tym wypadku paratekstem jest wszystko to, co czyni z filmu „DVD”, a zatem - oprócz aspektów materialnych -elementy takie jak interaktywne menu, układ rozdziałów oferujący bezpośredni dostęp do scen, materiał bonusowy oraz opcja wyboru języka w formie dubbingu, głosu lektora lub napisów⁴. W istocie - gwoli porównania z definicją paratekstu literackiego — należałoby na nowo sformułować interesujące nas pytanie i zbadać, co film na DVD wie na temat własnego paratekstu. Przykładem takiej zmodyfikowanej analizy ll. 17-18 może być film Klik: i robisz, co chcesz w reżyserii Franka Coraciego (USA 2006). Jego bohater, Michael Newman (Adam Sandler), znajduje pewnego dnia magicznego pilota, za pomocą którego może nie tylko zatrzymać bieg wydarzeń, ale także przewinąć swoje życie do przodu.

Mężczyzna ma ponadto do dyspozycji audiokomentarz, materiał filmowy making-of (ukazujący jego rodziców uprawiających seks), a także

Poszerzenie strefy granicznej - paratekst w filmie 237

interaktywne menu służące do tego, by poprzez bezpośredni wybór scen mógł on sterować swoim losem, cofając się bądź wyprzedzając o kilka lat dany moment w życiu⁵. Mimo tych wszystkich cech film Klik.... mówi o swoim paratekście jedynie w pewnej określonej sytuacji odbioru: ponieważ znajdujące się na okładce płyty DVD menu wygląda tak, jak menu diegetyczne, w kinie owa autorefleksyjna płaszczyzna nie znalazłaby zastosowania.

To właśnie autorefleksja, zdolność odwoływania się do sfery własnych środków produkcyjnych oraz swoisty dekonstruktywizm są - jak sądzi Manovich - strukturalnym wyróżnikiem mediów cyfrowych. Nieco inną płaszczyznę rozważań przyjmuje Niklas Luhmann, którego interesują wszystkie obszary mass mediów. Twierdzi on, co wydaje się szczególnie interesujące w świetle niniejszej analizy, iż media te - z uwagi na potrzebę rozróżnienia między autoodniesieniami i odniesieniami do innych, zewnętrznych elementów - w typowy dla siebie sposób wkopiowały „operatywnie wyprodukowaną granicę systemu, dyferencję pomiędzy systemem a środowiskiem”^{6 7}. Historia kina jako mass medium to także proces coraz szczelniejszego zamykania się systemu,

który nie opiera się już na pośrednictwie interakcji pomiędzy obecnymi. Dopiero w ten sposób dochodzi do opcracjonalncgo zamknięcia, które skutkuje tym, że system sam z siebie reprodukuje swoje własne operacje, nie używa ich już do wytworzenia interakcyjnych kontaktów z wewnątrzspołecznym środowiskiem [...J**.

1

   Por. B. Singer: Fiction tie-ins...

2

   Por. M.B. Sandberg: Pocket Movies: Sotwenir Cinema Programmes and the Danish Silent Cinema. „Film Iiistory” 2001,1.13, s. 6-22.

3

   Owe drukowane produkty zawierały nierzadko informacje, które nie tylko ułatwiały mniej wprawionym widzom śledzenie akcji filmu, ale także pomagały słabszym realizacyjnie produkcjom w sprawnym przekazaniu fabuły. Ponadto dysponowały one krótkimi historyjkami dotyczącymi postaci, które wcale nie musiały pojawiać się potem w samym filmie.

4

³⁵ Recenzje filmów na DVD już od dawna zawierają nie tylko ocenę samego dzieła, lecz także opinię na temat rodzaju i jakości wydania oraz materiałów dodatkowych.

5

   Jako że autorefleksja polega na tym, iż tematem filmu staje się jego własna, aktualna kondycja, przypadek, kiedy rozmaite zmiany, jakim ów podlega, odzwierciedlają się w fabule, jest jedynie naturalną konsekwencją takiego stanu rzeczy. O ile jeszcze kilka lat temu podróże w czasie odbywały się za pomocą maszyn analogowych, dziś używa się już w tym celu pilota i zawartego na DVD menu - ten, kto sam stał się swoim własnym prezenterem, potrafi obecnie także sprawować kontrolę nad przebiegiem swojego żyda w czasie.

6

   N. Luhmann: Realność mediów masowych. Przcł. J. Barbacka. Wrocław 2009, s. 15.

7

   Tamże, s. 22.