386,387

tunku. Już w piątym dziesięcioleciu ubiegłego wieku stracił on niemal całkowicie swoją żywotność.

Powieść poetycka była romantyczną odmianą poematu epickiego. Jej swoistość wyraża się w całkowicie odrębnych zasadach kształtowania narracji. Narracja powieści poetyckiej łączy w sobie elementy epickie z lirycznymi. Elementy liryczne narzucają opowiadaniu charakter zdc cydowanic subiektywny. Opowiadacz prezentujący zdarzenia fabulv wypowiada się niejednokrotnie wprost od siebie, przemawia do czytel nika, wyraża własne uczucia, komentuje postawę bohatera, odchodzi od tematu, snując nie związane z nim refleksje liryczne. Nierzadko także przerywa wątek opowiadania w najbardziej dramatycznych momentach, by dokonać opisu krajobrazu, na którego tle rozgrywają się opowiadane wypadki.

Narrator stara się wytworzyć w powieści poetyckiej szczególny nastrój grozy i niesamowitości, w opisach jego przeważają barwy ciemne i posępne. Narzuca czytelnikowi przeżywanie w określony sposób opowiadanych zdarzeń, zmusza do zajęcia określonej postawy uczuciowej. Dlatego też fabuła traci tu swoje istotne znaczenie. Jest niejednokrotnie tylko pretekstem do wyznań na wskroś lirycznych. Przestaje ją zatem obowiązywać konsekwencja i wewnętrzna spoistość. Poszczególne fragmenty fabuły (sytuacje) wprowadzane są w powieści poetyckiej niezależnie od momentów bezpośrednio je poprzedzających, co stwarza liczne niedomówienia i niejasności, celowo zresztą stosowane przez pisarzy jako swoisty efekt artystyczny. Fabuła nie rozwija się równomiernie, obfituje w ostro zarysowane spięcia dramatyczne, jej tok jest przyspieszony, gorączkowy, często pełen luk i niedopowiedzeń. Narrator nie liczy się także z naturalnym następstwem czasowym opowiadanych zdarzeń, niejednokrotnie zakłóca ich układ chronologiczny. Świadomie unika konkretności przedstawienia, sugeruje raczej jakieś nieokreślone zarysy sytuacji, osiągając w ten sposób nastrój niezwykłości i tajemniczości. Ów nastrój niezwykłości potęguje jeszcze fakt, że zdarzenia opowiadane w powieści poetyckiej rozgrywają się w środowisku egzotycznym, najczęściej orientalnym, lub historycznym, które, nie znane czytelnikowi, tym bardziej intryguje jego wyobraźnię.

Bohaterem utworu jest zazwyczaj jakaś tajemnicza postać, o której wiemy bardzo niewiele, narrator bowiem opowiada o niej aluzyjnie, unikając konkretnej charakterystyki. Bohater ten konstruowany jest

łhiji y.ęściej nie jako postać epicka, lecz jako maska określonego podmiotu Billyi ztiego. Jest on jak gdyby lirycznym prh-parole narratora, zarówno LW postawie ideowej, jak i w reakcjach uczuciowych. W powieści poetyc-Hplej nie istnieje prawie zupełnie dystans między narratorem i bohaterem. < 'Im ich łączy jednolita perspektywa liryczna.

Poemat dygresyjny bierze początek z twórczości Byrona, który Rui Don Juanie stworzy! jego pierwowzór. Niewątpliwie na powstanie tego Malunku wpłynęła wydatnie twórczość powieściowa Laurencekt Sterne’a, nilom Podróży sentymentalnej i Trislrama Sbandy¹. W literaturze polskiej |)ii|/nakomitszym osiągnięciem jest Beniowski Słowackiego, a w rosyj-Ik Ir| Eugeniusz Oniegin Puszkina. Poemat dygresyjny, podobnie jak po-Hjtieść poetycka, jest gatunkiem związanym ściśle z epoką romantyczną, jtyat lo wspomnieć, że tradycje tego gatunku literackiego wskrzesił

literaturze współczesnej Julian Tuwim w poemacie Kwiaty polskie.

Poemat dygresyjny jest utworem fabularnym, na ogół znacznie dłużnym od powieści poetyckiej. Jednakże rozległość utworu nie oznacza Itytujmniej, że jego fabuła jest szczególnie rozbudowana czy powikłana. Bf/rriwnie: fabuła poematu dygresyjnego jest bardzo wątła i prosta. • ipiora się najczęściej na motywie podróży bohatera, przy czym podróż H obfituje w szereg luźnych, nie związanych ze sobą organicznie sytuacji. Nic fabuła pełni tu główną rolę, ale postać narratora. Narrator ów wysu-w i się na czoło, dając wyraźnie do zrozumienia, że opowiadane zdarzenia mają charakter fiikcyjny, że są tylko pretekstem do wypowiadania Hłtir/ niego różnorodnych refleksji, uwag, lirycznych uogólnień. Nie IftiN/i zy się przeto o ciągłość czy konsekwencję fabuły. Przerywa w do-'%"litym momencie opowiadanie, zostawiając bohatera własnemu losowi, lam zaś snuje refleksje, niezależne często zupełnie od zasadniczego tematu 'IV wtrącone uwagi i obserwacje narratora noszą nazwę dygresji. Om- to właśnie nadają szczególny charakter utworowi. Nierzadko opo-pylmlarz zwraca się do czytelnika, dyskutuje z nim, przedstawia mu swoje Ifgumcnty, by potem znów w zupełnie naturalny sposób przejść do opowiadania o kolejach życiowych bohatera. Dygresje może pisarz wykorzy-iii n‘ również jako miejsce do rozprawy ze swymi przeciwnikami ideowy-hflł, Tak czyni Słowacki w Beniowskim, gdzie niejednokrotnie w dygre-

387

1

* taiłam kompozycję fabularną poematu dygresyjnego określa się w związku z tym często |li!i" I. oinpozycję sternowską.