Skanowanie 10 03 11 29 (8)

transmisji! kultury, proces przekazywania dorastającemu pokoleniu tego zasobu doświadczenia zbiorowego, który został wypracowany przez społeczeństwo w przeszłości.

Czynniki, od których zależy zróżnicowanie technologii edukacyjnej

Będąc technologią komunikowania, technologia edukacyjna charakteryzuje się znamiennym zróżnicowaniem. Ogólnie biorąc, zależy to od następujących czynników':

a)    od kontekstu społecznego, w jakim odbywa się wychowanie (inaczej wwgląda komunikowanie znaczeń między matką i córką w środowisku domowym, inaczej zaś między nauczycielem i uczniem w szkole); w' ogólności istnieje potrzeba odróżnienia dwóch technologii: odnoszącej się do edukacji nieformalnej i formalnej;

b)    od typu przyjmowanych celów wychowawczych (inaczej przebiega proces komunikowania wówczas, gdy chcemy kogoś' nauczyć alfabetu, inaczej zaś wtedy, gdy chcemy nauczyć go matematyki wyższej);

c)    od rodzaju przekazywanych treści (komunikowanie prostych instrukcji wygląda zupełnie inaczej niż przekaz złożonych elementów kultury);

d)    od organizacji procesu edukacyjnego (w inny sposób dokonuje się proces komunikowania wów'czas, gdy źródłem i odbiorcą jest jedna osoba, inaczej zaś wtedy, gdy źródłem jest podmiot wieloosobowy, a odbiorcą — populacja osobników, jak na przykład w szkole);

e)    od skali przedsięwzięć edukacyjnych (komunikowanie złożonych elementów kultury w skali masowej wymaga zupełnie innej technologii niż przekaz mało skomplikowanych treści w mikroskali).

Rozwój technologii edukacyjnej dokonuje się według wielu wymiarów, ale jednym z najistotniejszych jest stopniowe przechodzenie od technologii opartej na wiedzy potocznej do technologii opartej na nauce.

Przedmiot wychowania. Zdawałoby się, że z tym elementem pedagogicznej praktyki powinno być najmniej kłopotów — jeśli Brak koncepcji chodzi o jego intelektualną claborację. Tak jednak nie jest. Bez trudu wychowania bowiem można stwierdzić, że w pedagogice współczesnej brakuje odpowiednio ogólnej, kompletnej, a zarazem zróżnicowanej koncepcji przedmiotu wychowania. Istniejące podręczniki pedagogiki zawierają rozbudowane rozdziały na temat podmiotu wychowania, celów kształcenia, programów nauczania oraz metodyki kształcenia (technologii edukacyjnej), niełatwo jednak znaleźć w nich choćby skromny paragraf poświęcony tworzywu pracy pedagogicznej.

282

Roman Schulz

Częściowo taki stan rzeczy wydaje się być pochodną opi\kl teieoiogicznej, która spogląda na wszystkie wymiary pedagogicznej praktyki głównie przez pryzmat podmiotu wychowania i jego zachowań. Jak wiadomo, optyka ta jest przede wszystkim punktem widzenia aktora: działającego podmiotu. W centrum jej uwagi znajduje się działający osobnik (nauczyciel), nie zaś tworzywo jego pracy, czyli uczeń. Spogląda ona na wychowanie raczej przez pryzmat procesów nauczania niż uczenia się. To w rękach nauczyciela — w myśl jej założeń — znajduje się klucz do jego własnego sukcesu. To od niego zależy, czy jego własna działalność skończy się powodzeniem czy porażką. Jeżeli przedmiot jest uwzględniany, co tylko jako zmienna, czynnik współwyznaczający efekty pracy nauczyciela.

Przyjmując, że ideologia tego rodzaju nie tyle wynika z istoty optyki teieoiogicznej, ile jest pochodną jej niefortunnego, aktualnego zastosowania — traktujemy tli przedmiot wychowania jako równoważny innym składnik pedagogicznej praktyki, zasługujący na taką samą uwagę jak wszystkie pozostałe elementy kreślonego tu obrazu wychowania.

Określenie

przedmiotu

wychowania

Status przedmiotu wychowania może zostać określony poprawnie jedynie w odniesieniu do istoty wychowania jako praktycznej działalności. Wcześniej zdefiniowaliśmy wychowanie jako celowy proces kształtowania osobowości ludzi przez przekazywanie im odpowiednich elementów doświadczenia zbiorowego, czyli kultury. W każdym stosunku społecznym o treści wychowawczej istnieje zatem charakterystyczne zróżnicowanie osób i ról: są kształtujący i kształtowani, nauczający i uczący się, wywierający wpływ i podlegający wpływowi, przekazujący wiedzę i przyswajający ją. Ta druga kategoria osobników to właśnie ci, których określamy mianem przedmiotu wychowania. Jest to specyficzna klasa ludzi — głównie przedstawiciele dorastającego pokolenia — którzy w relacjach o charakterze wychowawczym występują w roli „odbiorców kultury”, „konsumentów usług edukacyjnych”, „tworzywa pracy pedagogicznej”. Są to — przykładowo — dzieci w rodzinie, uczniowie w szkole, harcerze w organizacji młodzieżowej, studenci na uniwersytecie, pacjenci w poradniach psychologicznych, nauczyciele na kursach doskonalących, telewidzowie — odbiorcy audycji oświatowych itp.

Powtarzająca się często w publicystyce pedagogicznej teza, że przedmiotem wychowania jest człowiek, żc wychowanie zajmuje się ludźmi — choć zasadniczo prawdziwa ■— nic jest zbyt ścisła. Człow iekiem, ludźmi zajmuje się wiele dziedzin społecznej praktyki: medycyna, administracja, przemysł rozrywkowy, sądownictwo ir.p. Specyfika wychowania polega na tym, że zajmuje się ono pewną szczególną kategorią ludzi (głównie przedstawicielami dorastającego pokolenia) i czyni to pod szczególnym względem. Wpływa na formowanie

Elementy pedagogicznego obrazu wychowania 283