Skanowanie 10 04 10 17 (25)

I-'.Iosi Konrad Lange¹. Większą łatwość zbytu — głosi on — zyskują takie wyroby, które łączą w sobie cechy użyteczności i prak-tyczności z wyglądem estetycznym. Ze względu więc na rozwój przemysłu niemieckiego całe społeczeństwo winno być przeniknione duchem estetycyzmu. Wtenczas producent będzie zdolny do podnoszenia strony estetycznej swoich wyrobów a odbiorca będzie wymagał i cenił te wyroby, które mają wartość estetyczną.

Sztuka jest potrzebna nie tylko wybranym, ale jest nieodzowna dla wszystkich. Ponadto twórczość artystyczna powiększa wartość wyrobów, gdyż pospolity i tani przedmiot nabiera wyższej ceny, jeżeli nawet małowartościowy materiał został przetworzony w sposób artystyczny. Ceni się w nim bowiem nie samą pracę, która go przerabia, ale również polot myśli i artystyczną fantazję. Dlatego też szkoła intelektualistyczna nie może należycie rozwinąć umysłów uczniów, bo nie ma w niej dostatecznych warunków dla wychowania estetycznego.

To utylitarne pojmowanie roli wychowania estetycznego przekształca się niebawem w troskę o osobowość człowieka. Nasuwało się bowiem pytanie, czy wychowanie estetyczne nie ma wypływu na tok jego pracy. Myśl, że ówczesna praca przy maszynie właściwie czyni pracownika składnikiem maszyny i pozbawia go wszelkiej indywidualności, że produkt pracy nie ma właściwie prawie żadnego piętna pochodzącego od jego wytwórcy, nie była wówczas nowa. Przemysł maszynowy wytwarza niezróżnicowaną masę ludzką, pozbawioną wszelkiej indywidualnej osobowości.

Podobnie dzieje się też z wielką masą pracowników w innych zawodach, gdzie praca staje się z czasem coraz bardziej jednostajna i szara. Ten stan rzeczy wymaga, aby wzbudzić dążenie do pewnych wartości osobistych, wywołać tęsknotę za pełniejszym i bardziej osobistym wyżyciem się niż to możliwe jest w pracy zawodowej, jakąś przeciwwagę w stosunku do tej jednostajności zawodu.    Ś

Przeciwwagę taką może stanowić sztuka. Przeżycie estetyczne przerywa tę jednostajność i wprowadza w świat inny, bo w świat idei piękna. Zarówno w samym przeżyciu estetycznym jak też w swej twórczości artystycznej człowiek przenosi się do innego poziomu    *

myślenia i odczuwania, w którym zaznacza się jego indywidualna

osobowość. Dlatego kształcenie, które przybrało postać skrajnie intęlektualistyczną w szkole tradycyjnej nie może już wystarczać i wychowanie estetyczne musi w nowej szkole zająć ważne miejsce.

W ten sposób do motywów gospodarczych przemawiających na rzecz wychowania estetycznego dołączyły się, a nawet poczęły nad nimi przeważać motywy raczej natury pedagogicznej i psychologicznej.

Teoria wychowania estetycznego nabierając charakteru pedagogicznego przybiera zarazem dwie różne postacie, które następnie łączą się z sobą. Jedną z nich, zwaną impres j onizmem, reprezentuje Ferdynand Avenarius (1856—1923), drugą Albert Drezdner,. który propaguje kierunek ekspresjonizmu w wychowaniu estetycznym. Połączenie impresjonizmu z ekspresjonizmem reprezentuje Alfred Lichtwark (1852—1914).

Avenarius w r. 1880 założył pismo „Kunstwart”, którego zadaniem było szerzenie zrozumienia ważności sztuki i jej poznania oraz zwalczanie intelektuałizmu w wychowaniu. W miejsce zatłaczania umysłu obszerną wiedzą — Avenarius żąda „wykształcenia, które ma podnieść i wzmocnić całego człowieka”. Można to uzyskać przez położenie nacisku na estetyczne momenty w nauczaniu i wychowaniu. Nie idzie jednak o to, aby dzieło estetyczne uczynić przedmiotem uczonych dociekań, aby gromadzić wiedzę i uczoność estetyczną dokoła utworu piękna. Byłby to znów intelektualizm, usuwający w cień przeżycie dzieła. Na dziele sztuki tymczasem winien się kształcić nie tylko rozum, ale wrażliwość na odczuwanie piękna.

Dzieło sztuki przemawia do odbiorcy, jeżeli pozwala mu przeżyć stany wewnętrzne twórcy. Jest ono pośrednikiem między przeżyciem artysty a przeżyciem odbiorcy, środkiem komunikacji między dwoma, ludzkimi osobowościami. W ten sposób Avenarius głosi zasadę impresjonizmu wychowawczego. Polega ona na tym, że otwiera psychikę na wpływy utworu artystycznego, a właściwie na wpływ artysty wyrażający się w jego dziele. Ale to otwarcie siebie dla dzieła sztuki rozszerza się dla wpływów całego świata.

Impresjonizm test etyczny wykracza poza samą sztukę i piękno i obejmuje wszystkie tereny życia wokół nas, całość kultury i całość przeżyć innych ludzi, ich idei, dążeń, radości i smutków. Ta pedagogika impresjonizmu ma wyraźnie charakter bierności łączącej się z subiektywizmem, w którym idzie o współudział w życiu psychicz-

59>

1

Die kiinstlerische Erziehung der deutschen Jugend, 1893.