Skanowanie 10 04 10 17 (30)

rysunki, śpiew i muzykę, pracę ręczną, gimnastykę i taniec. Są one traktowane, co do swej wartości kształcących, na równi z przedmiotami teoretycznymi.

W metodach nauczania mają nastąpić zasadnicze zmiany. Metody wykładowe są zastępowane metodami poszukującymi, samodzielnym studiowaniem i badaniem. Elementy ruchu, działania fizycznego i pracy fizycznej mają zastąpić bezruchowe uczenie się w klasie lub z książki.

Również proces uczenia się ulega zmianom, a z nim rola nauczyciela. Nie polega on na rozumieniu gotowej, słownie formułowanej wiedzy i jej opanowaniu pamięciowym, ale na samodzielnym, twórczym myśleniu i odkrywaniu nowych wiadomości. Nauczyciel nie podaje gotowych wiadomości, ale ich poszukuje wraz z uczniem. Jego aktywność i twórczość myślowa przenosi się na ucznia i inicjuje u ucznia proces poszukiwania i wykrywania wiedzy. Nauczyciel wraz z uczniem są badaczami naukowymi.

Zwolennicy naturalnego uczenia się wprowadzają zmiany w organizacji procesu nauczania i uczenia się. Podczas gdy w szkole tradycyjnej nauczanie przez nauczyciela górowało nad uczeniem się ucznia, to teraz odwrotnie: uczenie się dominuje nad nauczaniem. Nauczanie dostosowuje się do potrzeb uczenia się ucznia. Wskutek tego zmienia się organizacja pracy w szkole. Zanikają klasy obejmujące uczniów o jednakowym poziomie wiedzy na rzecz grup uczniowskich pracujących wspólnie lub też na rzecz klas złożonych z młodzieży o zbliżonym wieku. Klasyfikacja szkolna związana z systemem klasowym budzi wątpliwości i staje się przedmiotem problematyki wychowawczej.

Idee wychowawcze, które w pedagogice tradycyjnej są traktowane tylko od strony dydaktycznej, obecnie poczynają zajmować stanowisko równoważne z ideą zdobywania i posiadania wiedzy.' Stąd problem wychowania charakteru usamodzielnia się w stosunku do problemów nauczania. Zostają więc stawiane takie cele wychowania jak rozwijanie indywidualnej osobowości, moralności ogólnoludzkiej, jako wychowanie religijne o bezwyznaniowym charakterze deistycz-nym, jak wychowanie narodowe itp.

Zagadnienia społeczne są również rozważane i traktowane z punktu widzenia idei wolności, równości i braterstwa. Wychowanie estetyczne jest postawione nie tylko jako jedna z dziedzin działalności pedagogicznej, ale jako proces przenikający całość wychowania, zarówno gdy idzie o rozwój osobowości i charakteru jak o proces nauczania. Te różne cele wychowania pragnie się osiągać nie przy pomocy intelektu, ale w oparciu o uczucia i wolę.

Zjawiają się też próby nowego organizowania procesu wychowania. Polegają one na tym, że dominująca rola tego procesu znajdująca się w ręku nauczyciela, przechodzi do samego ucznia. Zaczyna się wybijać zasada: uczniowie wzajemnie się wychowują. Realizacja tej zasady przybiera bądź to organizację hierarchiczną jak w Anglii, bądź też rodzinkową jak w Niemczech.

Te różne idee pedagogiczne nie występują jednak jako powiązane w jeden system. Są one rozrzucone w różnych rozważaniach teoretycznych lub różnych próbach realizacji. W poszczególnych rozprawach pedagogicznych lub poszczególnych instytucjach wychowawczych zjawia się cała grupa lub nawet jedna z tych idei. Nie są one jeszcze składnikami jednego systemu lub jednej teorii, która okazałaby ich przynależność do jednej całości. O takiej teorii wiążącej je wszystkie lub też ich większość w jedną całość jeszcze się nie myśli. Występują one raczej jako naczelne dyrektywy do szczegółowego zastosowania pedagogicznego, ale stosunek tych dyrektyw do siebie jest zupełnie luźny. Najczęściej stoją one obok siebie jako niezależne.

Ponadto w swych treściach nie są one jasno określone i wymagają dokładniejszego opracowania. Nie dostrzega się ich wieloznaczności. Czasami łączy się z sobą takie, które są niezgodne ze sobą bez zaznaczenia tej niezgodności. Tak więc np. „wychowanie naturalne” rozumie się w różny sposób, różnie też pojmuje się wychowanie indywidualne. Albo więc pragnie się połączyć wolność ucznia z hierarchicznym ustrojem życia internatowego młodzieży, albo z przeżyć estetycznych pragnie się wyłączyć elementy intelektualne, choć z drugiej strony, proces przeżycia, który łączy impresjonizm z ekspresjonizmem, uważa się za wzór dla procesu nauczania. Nieokreśloność treści wysuwanych idei stanie się niebawem źródłem ' przyjmowania „antynomii pedagogicznych” i żądanie łączenia w wychowaniu celów niezgodnych ze sobą.

Trudności zaznaczające się w pomysłach pedagogicznych tego okresu stają się zrozumiałe, gdy zważymy, że zasadniczym ich zadaniem jest walka z ustalonym wzorem wychowania szkoły tradycyjnej. Uderzają one w nią z różnych stron nie trosz-

69