Skanowanie 10 04 10 17 (40)

mi ,samego przedmiotu, ani od przeżycia, które ten przedmiot W nas budzi, ale od sądu przewidującego, w jakich warunkach ma nastąpić nasze działanie związane z przedmiotem.

W ten sposób pragmatyczne pojmowanie wartości nie umieszcza jej ani obiektywnie w przedmiocie, ani subiektywnie w przeżyciu emocjonalnym, ale w działaniu i przewidywaniu jego rezultatów. Właściwie zagadnienie wartości jest tu przesunięte z przedmiotu na rezultaty działania związanego z tym przedmiotem.

Takie jednak pojmowanie wartości nie pozwala przewidzieć progresywnego kierunku rozwoju społeczeństwa. Ostatecznie bowiem sąd orzekający, zależnie od warunków i okoliczności działania, jest zależny od indywidualności jednostek, które rezultaty tego działania uznają za dodatnio lub ujemnie wartościowe, od indywidualności każdego następującego pokolenia. Wytwarzając nową formę życia społecznego będzie się ono kierować swoimi potrzebami i ocenami indywidualnymi, których już nie można przewidzieć.

Nie można więc obecnie orzekać, jaką miarę będzie ono przykładało do swego układu struktury społeczeństwa i do charakteru swojej kultury. Łączy się z tym niemożliwość przyjęcia jednakowego światopoglądu dla wszystkich bez ograniczania życia ich własnymi, indywidualnymi wartościami. A w konsekwencji nie jest możliwe przyjęcie jednego naczelnego celu wychowania, ale co najwyżej wiele celów częściowych dorywczych, występujących w szczegółowych wypadkach i zabiegach wychowawczych.

Ogólna charakterystyka systemu pedagogiki pragmatycznej i jej wkład w naukowy charakter pedagogiki

System pedagogiki pragmatycznej, stworzony przez J. Deweya ujmuje różne szczegóły procesu nauczania i wychowania w jedną zwartą całość. Jest to istotnie „system” w znaczeniu układu pojęć, praw i norm pedagogicznych dążących do wiązania je w jedną strukturę. Cała ta struktura opiera się i wchłania w siebie niemal całość filozofii pragmatycznej i bez wątpienia system ten ma wyraźne piętno filozoficzne. Ten filozoficzny charakter pedagogiki pragmatycznej zdaje się występować w wyższym stopniu niż to było w pedagogice herbartystów. Dlatego, aby ocenić wkład tego systemu w naukowy charakter pedagogiki, należy podać bliższą charakterystykę jego filozoficznego charakteru.

Dewey łączy elementy epistemologiczne pragmatyzmu Peirce’a i elementy psychologiczne Jamesa z własnymi socjologicznymi i etycznymi i buduje na nich centralne pojęcie swojej pedagogiki „uczenia się przez działanie”. Jak intelektualistyczne pojęcie uczenia się Herbarta stanowiło ośrodek systemu pedagogicznego szkoły tradycyjnej, tak teraz to nowe pojęcie uczenia się spełnia analogiczną rolę w pedagogice pragmatycznej. Ale w porównaniu z systemem herbartystów nowy system pedagogiki zyskuje na szerokości i głębokości treści. Nowe pojęcie uczenia się obejmuje całość życia psychicznego człowieka, jego myślenie praktyczne i teoretyczne, jego uczucia i wolę, jego działanie indywidualne i społecznej Wzbogaca się przez to treść badań pedagogicznych, oparta o całość zagadnień filozoficznych: o odpowiedź na pytania, czym jest świat w swej istocie, co jest istotą człowieka, jaka jest rola człowieka w świecie. Pluralistyczny świat,- w którym obok prawidłowości stawania się istnieje przypadek, świat dynamiczny ciągle zmieniający się, człowiek jako istota działająca w kierunku dostosowywania świata do swoich potrzeb i poznająca go przez swe działanie, w swoim działaniu i istnieniu nierozerwalnych związków ze społeczeństwem, wypełnia swą rolę dążenia do tworzenia coraz „lepszego życia”. Jest to filozofia naturalistycznego empiryzmu uznająca ewolucję świata i człowieka wraz z jej ruchem i zmianą.

W tym ciągłym ewolucyjnym procesie świadomość człowieka, jego intelekt, myślenie teoretyczne, wiedza i nauka mają tylko znaczenie jako „instrument” działania w adaptacji zachodzącej między światem a człowiekiem. W tym procesie adaptacyjnym działania człowiek występuje nie jako jednostka, ale jako członek społeczeństwa i naturalne połączenie własne ze społeczeństwem łączy z moralnością. Chociaż „zdrowy rozsądek” może być jego kierownikiem w całym procesie adaptacyjnym, to jednak nie wskazuje on jakiegoś odległego celu tego procesu, ale tylko cele dorywcze i szczegółowe.

Herbartyści szukają oparcia swego systemu pedagogicznego w filozofii i znajdują je w idealistycznej teorii filozoficznej psychologii i etyki. Teoria pedagogiczna jest wyraźnie wywiedziona z tych. gałęzi filozoficznych. Inaczej jest u Deweya. Stoi on prawie na po-

89